West Brabantse molendag

26 maart 2017 was uitgeroepen tot West Brabantse molendag. Vereniging De Westbrabantse Molens zorgt voor bekendheid en de molenaars in West Brabant stellen hun molens open voor het publiek. Soms maakt men er een extra leuke dag van door festiviteiten rond de molen te organiseren.

Ik zou Niek helpen op de Hoop en vorige week hadden Niek en Marc Polderman afgesproken dat Marc op de stellingmolen 'Twee Gebroeders' zou draaien. Dus om 10 uur naar de Twee Gebroeders waar de heren al in druk gesprek waren. Hierna nam Niek afscheid en sprak ik af dat ik Marc zou helpen met kruien en opzeilen.
Eerst naar boven om de molen te inspecteren. Voor ons beide een 'onbekende' molen en dan moet je kijken of alles in de juiste conditie is. Nou dat zat wel goed. De pal en keppel zijn van de stelling af te bedienen, maar uitlichten en vrijzetten van de stenen moet je wel binnen doen.

Het kruien kwam natuurlijk om mijn schouders te rusten, want "jij wil toch molenaar worden".  😅
Dus de molen een eindje ruimend gekruid en daarna zijn we gaan opzeilen. Marc besloot om met vier halve te beginnen en eventueel later naar vier volle zeilen te gaan. Hij nam het eerste eind voor zijn rekening en liet mij het tweede eind doen. Blijkbaar ging het goed want er kwam een bezoeker naar boven en ik mocht ook de ander twee einden doen. Wel hier en daar een aanwijzing hoe ik een en ander gemakkelijker kon doen of met behulp van een andere knoop iets kon vastzetten. Na korte tijd draaide de molen lekker. Helaas kromp de wind ineens een beetje en moesten we een stukje terug kruien.

Marc is toen voor koffie gaan zorgen en na een beker koffie ben ik naar de Hoop gereden.

foto gemaakt door Wesley de Best

Niek en Jesse hadden de molen al aan het draaien en ik heb me snel verkleed. De eerste bezoekers waren er al. Gedurende de hele dag hadden we lekkere aanloop. Ook zag Niek bekenden, molenaars uit België, Drenthe en allerlei plaatsen er tussen in. Maar ook een gezin met vader, moeder en twee kinderen. Of een meneer die best geïnteresseerd was en mij wilde filmen terwijl ik uitleg over het proces in de molen gaf. Tussendoor vertaalde hij naar zijn eigen taal wat ik zei en waarschijnlijk laat hij die later aan zijn familie in Kroatië, of een dergelijk land, zien.
Maar ook een meneertje kwam langs, later hoorde ik dat het de Heer Sep van de feestartikelen winkel met dezelfde naam was. Ook motormaatje Pieter wist de weg te vinden en die kwam weer een bekende tegen, deze twee heren waren 50 jaar geleden buurjongens en hebben toen vast kattenkwaad uitgehaald.

Doordat de bezoekers behoorlijk wat vragen hadden vloog de tijd om en het was ongeveer 3 uur voordat ik een boterham ging eten. De dag was dus ook snel voorbij.

Ik schat dat we een 50-tal bezoekers hebben gehad, het was mooi weer en gezellig. En wat me ook opviel was dat er veel mensen geïnteresseerd waren in de techniek en wat wij uitvoeren in een molen.

Het weer: oosten wind, kracht 4 Bft en het was zonnig en 14 graden. 6 praktijkuren


EDIT:

Enkele dagen later kreeg ik een filmpje toegestuurd wat Ruud De Keukelaere, een molenaar uit het Belgische, gemaakt heeft. Waarvoor dank.

Holtens Molen

De laatste les van dit seizoen vindt plaats op Holtens Molen te Deurne. Dit is eigenlijk geen theorieles, maar laat een industriemolens in de praktijk zien.

Dus naar molen de Hoop in Sprundel waar we zouden verzamelen. Daarna met Toon, Wim A en Wim H naar Deurne. Een hele reis,maar we hebben het gered.
Ondertussen was het donker geworden dus de verlichte molen draaide heel langzaam zijn rondjes.
Onderin de molen waren al twee man bezig met olie slaan, dar kom ik zo op terug. 
Via de zagerij kwamen we in het koffiehok waar we onze aanwezigheid moesten aantekenen en we koffie konden drinken.
We werden in twee groepen gedeeld, de ene groep ging naar de molen en wij bleven in de zagerij. Daar werd duidelijk uitgelegd wat er bij het zagen van boomstammen tot planken komt kijken. Er lag ook een nogal kromme stam op de zaagslede. Het mechanisme wordt aangedreven door een elektromotor, via een korte en een langere riem komt de zaag uiteindelijk in beweging. Ook de zaagslede, waarop de stam ligt, wordt aangedreven door deze constructie van riemen.
Om er voor te zorgen dat de zaagslede op het juiste moment vooruit gaat is er een krabbelwerk gemonteerd. Dit verplaatst de zaagslede tijdens de omhooggaande slag van de zaag iets vooruit. Doordat de zaag scheef gemonteerd is komt deze tijdens die omhooggaande slag ook vrij van het hout. Prachtig om te zien dat deze ruwe stam na het zagen mooie 4 cm dikke planken zijn geworden.
Ook werd ons nog een machine getoond die de zagen via een zeer mooie constructie kon slijpen zonder dat er iemand zich mee bemoeide. Helaas was de zagenslijper niet aanwezig, dus de machine kon niet in werking.

Daarna zijn we de molen in gegaan. Ook hier was genoeg te zien en te horen. De molenaar zat op zijn praatstoel en legde van alles en nog wat uit en had mooie verhalen over mensen die hier gewerkt hadden.

Uiteindelijk kwamen we weer onderin de molen bij het olie slaan.
Op zich een eenvoudige bezigheid, maar wel mooi.
De zaden worden eerst geplet onder de kollergang. dit zijn twee stenen die rondrijden op een derde liggende steen. Deze liggende derde steen wordt het 'doodbed' genoemd. Nadat de zaden voldoende geplet zijn worden ze op de vuister verwarmd. Een vuister is een oventje met bovenop een dikke metalen plaat waarop een pan zonder bodem staat. Hier gaan de geplette zaden in en worden tot 40 graden Celcius verwarmd. Daarna gaan ze in een zakje (de buul) waarna ze tussen twee persplanken worden gelegd. Twee van deze persplanken met bulen gaan in de slagbank. Dit is een ontzettend dikke stam waarin een opening is gemaakt. In deze opening staan een aantal wiggen en twee stel  jagers. Tussen een stel jagers komt een persplank met buul en dan wordt door middel van de slaghei een houten wig tussen de diverse houten en metalen blokken gedreven. Zie het plaatje hieronder waarbij het lichte houten driehoek met de twee donkere ronde plekken de slagbeitel is en de driehoek met het vierkant erbovenop de losbeitel is.

    
Als de druk voldoende hoog is, er wordt gesproken over 100 tot 250 bar wordt er even gewacht totdat de olie uit de zaden is en dan laat men de loshei vallen totdat de losbeitel er voor zorgt dat de houden blokken en de persplanken weer los in de slagbank liggen.

Daarna worden de zaden nogmaals verwarmd en worden ze nog nageslagen in de naslag...

Leuk om alles in werking te zien. Na nog een mok koffie zijn we weer terug naar West Brabant gereden.

Windkracht 5

Vanmorgen hoorde we de wind door de bomen waaien bij ons voor het huis, dus ik was benieuwd hoe het er uit zag.
Windkracht 5 uit westelijke richting.

Vanmiddag naar Roosendaal en we kregen van Niek te horen dat er drie karweien waren.

• het gras rond de kruipalen moest weggestoken worden,
• de molen moest geveegd worden,
• de helft van de mais moest gemalen worden. 

Ik heb een schop gepakt om de kruipalen vrij te maken en Joep is gaan vegen. Tussendoor hebben we de molen aan het draaien gezet, vandaag zonder zeilen. Dat betekent wel dat alle zeilen even losgemaakt moeten worden en aangetrokken zodat ze strak over het hekwerk liggen. Toen ik na het eerste eind stond te wachten zei Niek dat ik hem een eind verder mocht zetten. Jesse moest hem wel een duwtje geven want ondanks de wind bleef hij stil staan. Maar daarna kwam er vanzelf gang in.

Na de vier einden gecontroleerd te hebben zijn we gaan draaien. En dat ging goed, de molen draaide 60 enden en tijdens vlagen nog wel iets meer.

Ook vandaag kregen we bezoek van een vader met twee kinderen, een dochter van een jaar of 6 en een zoon van 3 jaar. Dus elke keer als we een eind verder moesten hebben we aan Joep gevraagd of alles veilig was. Want met bezoekers weet je het nooit.

Na enige tijd heeft Joep de molen in zijn werk gezet en zijn we gaan malen. En dat ging goed, het was wel zo dat tijdens windvlagen de molen behoorlijk door draaide en het hele bovenhuis behoorlijk stond te schudden. We hebben een behoorlijke hoeveelheid mais kunnen malen. De rest volgende week.

Niek, Jesse en ik draaien volgende week op de Hoop, Marc Polderman op de 2 gebroeders en Joep op de Akkermolen in Zundert.
De Hoop in Sprundel wordt bemand door Toon Hendrikx en wat van de andere molenaars daar.

We hopen natuurlijk op mooi weer. Een lekker windje en wat zon..... we gaan het zien.

Het weer: wind West 5 Bft en 12 graden. Geen zon gezien.
aantal praktijkuren: 4

Weer mais om te malen

Enkele weken geleden hebben we alle zakken gemalen mais naar beneden geluid en zou Niek deze zakken wegbrengen en zakken mais mee terug brengen. Dus stonden er 17 zakken mais klaar om naar boven te huizen.
En er stond ook nog iemand op het balkon die ik niet ken, dus mezelf voorgesteld. De man bleek Marc te heten en bevriend te zijn met Niek. Dus op de goede gok vroeg ik: Polderman. Inderdaad bleek het om Marc Polderman te gaan. Molenaar op het eiland Tholen, daar laat hij een aantal molens draaien.

We hebben de molen in gereedheid gebracht en in de goede richting gekruid. We kwamen goed weg, de vorige keer was de wind zuid en nu zuid-oost. Het waaide niet erg, dus we hebben op alle einden zeilen voorgelegd. Na een tijdje 'voor de prins te hebben gedraaid' hebben we de zakken naar buiten gesjouwd en naar boven gebracht.
Daarna ben ik wat aan het rondkijken geweest in de molen. Zo heb ik de as en de lagerpunten eens beter bekeken. Het bovenwiel en hoe dat in elkaar zit. Want de Hoop heeft een voormolen en een achtermolen. Dus zitten er ook aan twee kanten kammen in het bovenwiel.
De zakken mais staan nu op de steenzolder en nemen daar best veel plek in. Dus het plan is om er vandaag een zak mais te malen en volgende week een helft van de zakken.
26 Maart is de West-Brabantse molendag en verwachten we best wel bezoek. Dus wil Niek volgende week een gedeelte malen zodat er boven ruimte is om te staan en we de bezoekers toch wat kunnen laten zien.
Tussendoor ook nog een echtpaar op bezoek gehad en deze man was best geïnteresseerd. De tijd ging snel voorbij. De molen afzeilen, alles opruimen en het was half zeven voordat ik naar huis ging.







Het weer: ZO wind 2 Bft en zonnig, de temperatuur 10 graden.
Aantal praktijkuren: 4

Theorieles over kruiwerken

Vanavond een theorieles in Hilvarenbeek. Het onderwerp was bovenkruiers.

En dat betreft natuurlijk een groot deel van alle molens. Dus er was heel wat te vertellen.

In rap tempo kwamen allerlei variaties oude molens voorbij. Zoals bv de Perzische  molens waarbij er een muur gebouwd is waarin een verticaal as gemonteerd is met daaraan bladen. Het lijkt een beetje op een draaideur.

Dit soort molens draait al vele eeuwen. De molen hiernaast op de afbeelding draait al sinds 500 nChr.











Modernere molens kwam al snel aan bod. De les werd erg interactief omdat de instructeur vraag na vraag stelde en ons liet nadenken over allerlei zaken die in en om molens spelen.
Welke soorten kruiwerken er zijn, welke molens kruien zichzelf niet uit de wind, hoe heet deze balk, waarvoor dient deze balk, enz.
Na een heleboel afbeeldingen en teksten zijn we bijna suf gepraat naar huis gegaan.

.... en het bleef maar regenen

Het was zondag en de afspraak was half twee in Roosendaal. Maar ja.... het begon te regenen en het bleef maar regenen.
Toch op de motor gestapt en naar Roosendaal gereden. De fiets van Joep stond er al, maar Joep was nergens te vinden. Niek kwam aangereden en ineens kwam ook Joep aangelopen samen met Wim Aarts. Bleken ze in de auto van Wim gezeten te hebben.

En ja wat ga je dan doen. Wat uitleg van Niek over de kruisplaten en steekbanden en de opgetempelde standaard.
Daarna naar boven, waarom er een tuinstoel op de trap hing weet ik niet, maar dat leek me werk van baldadige jeugd. Boven kreeg Wim als nieuwe leerling wat extra aandacht en de basisbegrippen werden hem uitgelegd. Hij draait normaal mee op de Hoop in Sprundel en dat is een beltmolen, dus heel anders. De molenas en het bovenwiel zijn natuurlijk heel herkenbaar, en dan grijpen de rondsels van de twee staakijzers (de staakijzers heten buiten Brabant steenspillen) direct in dat bovenwiel. Geen koningsas, da's niet nodig omdat de hoogte van het bovenhuis vrij klein is ten opzichte van een stenen molen. Ook geen luiluiken omdat het luien buiten gebeurt. Nou ja, volgens Jesse geldt het luik in de galerij ook als luiluik, dus er is er toch een.
En de as is gelagerd op stenen en de voorste wordt hier in Brabant ook wel baansteen genoemd.
Ook de reep waarmee de stenen opengebroken kunnen worden hebben we bekeken, maar Niek vertelde er gelijk bij dat hij dat nooit meer zo doet omdat het met een steenkraan veel veiliger is.

.... En het bleef maar regenen. Om 4 uur kregen we er genoeg van en zijn we na deze les met aanwijzen, vragen, antwoorden, nog meer vragen.... maar naar huis gegaan.

Volgende week gewoon een nieuwe poging.