Het weer

'Het weer' is een oneindig uitgebreid onderwerp van gesprek. Op feestjes, tijdens je werk, als je boodschappen wilt gaan doen altijd is 'het weer' een veelbesproken onderwerp.
Ook voor molenaars is het van groot belang. Misschien moet ik wel zeggen "Vooral voor molenaars....". Want de molenaar leefde vooral van de wind. Wind kan zijn vriend, maar ook zijn vijand zijn.

Sfeerplaatje

Dus ook tijdens de opleiding tot vrijwillig molenaar komt het weer regelmatig te sprake. Het is een wezenlijk deel van de opleiding. Vanavond is er een theorieavond waarop dit het onderwerp is. Een gedegen uitleg over wat het weer is, waardoor de verschillende soorten weer veroorzaakt worden, hoe de wolken genoemd worden en wat ze betekenen.
Deze lessen worden gegeven in het Doktersmuseum naast molen "den Doornboom" in Hilvarenbeek.
Na een voorspoedige reis via Breda en Tilburg was ik ruim op tijd voor nog een bak koffie in het zaaltje van het museum.
Peter zou deze avond presenteren met behulp van een presentatie en naar later bleek ook met een overhead-projector.
Eerst wat algemene info en daarna over wolken, opstijgende- en dalende lucht. Hoezo zal je denken, nou, dit is de motor van de wind die wij voelen. Doordat er op de ene plaats lucht omhoog gaat en op een andere plaats omlaag komt krijg je luchtdrukverschillen en dus wind die van de ene plaats naar de andere plaats gaat. Dat is wind....

Deze presentaties waren te zien met behulp van een beamer, maar op enig moment kwam de overhead-projector op tafel om te laten zien hoe een lagedrukgebied langs een molen trekt. Op een blaadje een molen en op een ander blaadje een lagedrukgebied. Door de blaadjes ten opzichte van elkaar te verschuiven en verdraaien legde Peter heel leuk uit hoe dit werkte.
Daarna weer de beamer, koffie en om half elf naar huis met een berg informatie over .... het weer.

Eindelijk was er wind!

Al een hele tijd kampen we met windloze zondagen en voor een molenaar (in opleiding) is dat niet leuk. Maar voor vandaag was de voorspelling ZW4 afnemend naar 3 Bft bij een temperatuur van 7 graden. Mooi weer om een beetje te malen en dat was ook het plan.

Ik was om half twee in Roosendaal en Niek reed net voor me, Joep stond al te wachten en heel even later was Jesse er ook, dus met zijn vieren lekker aan het werk.
Met Joep samen de molen op de wind gekruid en onder commando van Jesse de binnenroede opgezeild. Omdat we eerst de zakken mais naar boven moesten luien was besloten om de molen te laten draaien met twee halve en als we zouden gaan malen moest er op de binnenroede twee volle komen en op de buitenroede twee halve.

Misschien even uitleggen wat de binnen- en buitenroede zijn en wat er met die halve bedoeld wordt.
Wat door de 'burger' 4 wieken genoemd wordt zijn eigenlijk twee roede. De roede zijn door de askop gestoken. Hieronder zie je een bovenas met een askop. De roede worden door dat vierkante gat gestoken en dan met wiggen vastgezet. Zoal je kunt zien is er een gat wat dichter bij de as zit en eentje die er verder vandaan zit. De roede die door het rechtopstaande gat zit is de binnenroede en die door het horizontale gat zit is de buitenroede.

En dan de zeilvoering, want dat is het verhaal van de halve en hele. Er zijn trouwens meer van die uitdrukkingen, zo kennen we ook een duikertje of een stormeindje.

1 = een volle

2 = het duikertje

3 = een lange halve

4 = een halve
5 = de hoge lijn
6 = het stormeindje

Het zeil heeft 3 zwichtlijnen (als je goed kijk op de tekening zie je 3 maal een stel plooitjes aan de linkerzijde van zeil nummer 1) en met behulp van die zwichtlijnen kunnen we gemakkelijk een zeil aanpassen of vastzetten. De onderste zwichtlijn los en het zeil oprollen. Zo bereik je situatie 4 ... 
Dus eerst hadden we we op de binnenroede de zeilen zoals bij 4 van de afbeelding en tijdens het malen hadden we op de binnenroede 2 volle en op de buitenroede 2 halve zeilen.

Na het opzeilen hebben we de molen een minuut of tien voor den prins laten draaien, dit betekent dat de molen draait zonder dat de stenen draaien.
Daarna zijn we de zakken naar boven gaan luien. Hiervoor zit er een as waar een touw rond gewonden is en met behulp van de windkracht kan er dan een zak omhoog gehesen worden. Er waren 15 zakken en er kunnen twee zakken tegelijk omhoog. Joep en ik de zakken aanslaan en Niek en Jesse konden ze naar boven halen. Zo was de lading mais snel boven.

Molen de Hoop in Roosendaal

Daarna hebben we de molen stilgezet en de zeilvoering aangepast omdat het malen wat meer kracht kost. Eerst de twee halve verder uitrollen en alles op de juiste manier vastzetten. Dan heb je twee hele zeilen op de roede (wieken). Daarna op de buitenroede weer twee halve gelegd. Op deze manier heb je controle over de snelheid waarmee de molen draait. En draaien deed het, hieronder zie je een foto van het bovenwiel en het steenrondsel.
Het grote wiel draait ongeveer 10 tot 15 omwentelingen per minuut en de staande as draait met het kleine wiel draait ruim 6 maal sneller. Aan deze as zit de loper, de bovenste steen van de twee. Dit rondsel en de steen draaien dus met circa 60 - 100 omwentelingen per minuut rond.

Gedeelte van het boenwiel en het steenrondsel

Het meel komt uit de schuine houten bak zo de zak inlopen

Tijdens het malen is het redelijk rustig in de molen, af en toe een zak wisselen of mais in de kaar kiepen. En dan steeds maar controleren of het maismeel goed van grofte is.
Doordat we een goede wind hadden was het malen zo gebeurd. 10 zakken met circa 25 kg maïsmeel per zak was na een uurtje voor elkaar. Daarna het verloren meel en stof bij elkaar geveegd en opgeruimd.

De molen weer afzeilen, de pal in de tanden gelegd, de kneppel op de vang gezet, het vangtouw binnengehaald, de bliksemafleider weer vastgemaakt en alle kettingen en sloten weer bevestigd. Om half zes konden we weer naar huis.
Met zijn allen was dit een leuke dag.

Het weer:
Temperatuur 5-6 graden, de wind was zuid-west 3 Bft, krimpend naar het zuid 2 Bft. De barometer stond op 1016 hPa en daalde ietsjes.
Totaal 3,5 pratijkuren

Alles in .... de knoop

Vandaag was er weer een theorieles georganiseerd door de afdeling Brabant van het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Tijdens deze lessen worden er diverse zaken behandeld.
Deze week was er een vervolg op het onderwerp Veiligheid en schiemanswerk.

Vorige week kregen we een wijziging, normaal zijn deze avonden in het doktersmuseum bij de Doornboom in Hilvarenbeek. Maar daar werd verbouwd dus was men uitgeweken naar molen 'de Wilde' in Goirle.

Om 5 uur hoorde ik op de radio over stremmingen en opstoppingen bij Breda. Dus af en toe eens gekeken op Google Maps 'verkeer' hoe de situatie op de weg was. Daar zat het behoorlijk in de knoop (knopen kom ik nog op terug). Zo erg dat de snelste route via de oude Zuidelijke Rondweg liep. Maar gelukkig was het ergste om half zeven opgelost. Dus om 10 voor 7 in de auto gestapt.

De reis verliep vlot en ruim op tijd was ik in de ruimte waar al verschillende mensen koffie zaten te drinken. Jan en Joep, van de Akkermolen, waren er net als Wim en Wim van de molen in Sprundel. Verder nog wat mensen die ik alleen van gezicht ken.

Na een paar mokken koffie, 50 cent per stuk, werd er aangevangen met het onderwerp Veiligheid. Er werd gedebatteerd over de RI&E, is deze beschikbaar voor jullie molen? Wordt deze regelmatig geactualiseerd, wat doen jullie aan veiligheid en waarom is dit belangrijk. Daarna werd er een 'bruggetje' gemaakt naar het volgende onderwerp, wat kan er gebeuren als er een touw breekt?

Daar hadden we wel antwoorden op. Een zak die aan het lui-touw hangt valt twee zolders naar beneden. Een trap met een touwleuning, daarvan schiet het touw los en je verliest je evenwicht of het vangtouw breekt tijdens het vangen.
Bij de eerste twee situaties zal iedereen zich realiseren wat er gebeurt. Als je door de zak geraakt wordt heb je toch minstens hele erge hoofdpijn, in het tweede geval breek je misschien een arm of sleutelbeen.
Maar het derde geval is minder overzichtelijk. Als het vangtouw losschiet kan de molen niet gemakkelijk meer stilgezet worden.
Maar het kan ook zijn dat je een molen tot stilstand wilt brengen en het vangtouw breekt. Je hebt de vang net uit de haak gelicht wilt lichten.

De vang is de rem van de molen en tijdens het draaien hangt de vang op een haak. Daardoor kan de molen vrij draaien.

Als je de vang net uit de haak gelicht heb is het de bedoeling om het vangtouw te vieren en de molen rustig af te remmen. Dat remmen gebeurt door het gewicht van de vangbalk en soms extra gewichten. Als het vangtouw op het moment breekt dat hij net uit de haak is gelicht valt de vang met een reusachtige klap naar beneden en gaat de molen in een keer op de rem. Het is niet ondenkbaar dat daardoor de molenas breekt en dan komt het gevlucht (de wieken en het wiekenkruis) naar beneden. De schade is dan niet te overzien. (dan is er 'iets niet in de haak')

Dus een beetje kunnen knopen en controleren van touwwerk is voor een molenaar van groot belang.
Eerst wat uitleg over touw, soorten touw (natuurlijk/synthetisch), geslagen of gevlochten touw, de materialen waarvan touw gemaakt kan zijn zoals hennep of vlas. Tegenwoordig worden meestal kunstvezels gebruikt zoals nylon, polypropeen of polyester. Maar ook gereedschappen zoals marlpriem, zeilplaat en nog wat van die soort dingen en een hele goede schaar om touw door te knippen werden kort uitgelegd.

Nu aan de slag met het maken van een eenvoudige takeling. Dit is de afwerking voor het einde van een touw. Dus iedereen kreeg een metertje touw en kon aan de gang.

Spaanse takeling

Daarna een Spaanse takeling. Die was voor de meesten al lastiger. Maar tijdens de uitleg van de instructeur had ik deze al in elkaar geknutseld. 4 Jaren zeeverkenner zijn en 30 jaar zeilen met schiemanswerk als hobby heeft wel wat opgeleverd.
Dus de overige leerlingen aan de tafel een beetje geholpen met een aanwijzing of een keer voordoen hoe het werkt.

Dan nog een oogsplits wat af en toe wat vreemde ogen oplevert. Af en toe een nieuwe manier van vlechten. (zoiets als hierboven de middelste afbeelding, maar dan anders)

Even tijd voor wat anders.... "de molen bekijken als u dat wilt". Niet tegen dovemansoren gesproken dus met een groot deel van de deelnemers naar de molen. De stenen bekeken, een elektrisch aangedreven maalstoel op de begane grond, de kap met vang, bovenwiel en nog wat zaken onderzocht.

En weer terug voor een kop koffie. Nog wat afsluitende opmerkingen, een reader gekregen en toen was het ineens half elf. Dus maar naar huis, want ik dacht dat ik moest krabben en 45 minuten rijden. Maar dat krabben viel mee. De ruiten waren netjes schoon.

Kammen wassen

Vanmorgen naar buiten gekeken en het zag er redelijk uit. De temperatuur was maar net boven nul, licht bewolkt en de voorspelling was regen of sneeuw in de middag.
Dus na het eten goed aangekleed en op weg.

Toen ik aangereden kwam was Joep er al en heel even later kwam Niek ook aangereden.
Hek open, deuren open en even rondkijken, het was tenslotte al weer lang geleden dat we er geweest waren. Alles lag er nog zo bij als dat we het een maand geleden hadden achtergelaten.
De molen opzeilen en aan de gang duwen. Want met zo weinig wind heeft een molen het wel eens moeilijk om op gang te komen. Als hij eenmaal een paar omwentelingen gemaakt heeft is het vet verdeeld over de omtrek van de as en loopt hij ..... gesmeerd.

De 18-de waren we begonnen met het wassen van de kammen, je kunt eventueel terugkijken bij het bericht over windloosheid wat het wassen der kammen inhoud.
We hebben alleen de kammen van de voormolen gedaan, de achtermolen blijkt niet gebruikt te worden. Het aantal kammen is 80 en de vorige keer hadden we er een stuk of 20 - 30 gedaan. Dus vandaag verder.
Dus een uurtje later waren we klaar en toen kregen we bezoek. Een bekend gezicht, maar ik kon hem zo snel geen plaats geven. Joep ken de hem wel en het bleek een van de 3 Wim(men) uit Sprundel te zijn. Vorig jaar mei heb ik daar aan een cursus molengids meegedaan, Wim ook.
Wim was in Roosendaal geweest en zag de molen draaien. Waarop hij dacht dat er iemand moest zijn en hij er wel eens kon gaan kijken. Na een praatje bleek het dat Wim zich ook wil laten opleiden tot Vrijwillig molenaar.

Daarna opruimen,  de zeilen losmaken en oprollen, de pal en kneppel in rust zetten, alle kettingen weer vastzetten.
En dan kan je naar huis.


De wind was (zuid)westelijk, windkracht 0 tot 2 Bft. De temperatuur was bijna 3 graden en de gevoelstemperatuur 1 graad. Helaas viel er van tijd tot tijd een spatje regen.
Totaal 3,5 praktijkuren.

De Korenhalm in 's-Gravenpolder

Gisteren hadden Toon en ik het gehad over de Korenhalm. Ze wilden daar de molenstenen schoonmaken en controleren. Ik heb dit een keer meegemaakt in Rucphen en het leek me wel interessant om het mee te maken.
Dus thuis overlegd en daar vond men het ook goed.

Vrijdagmorgen op pad naar het Zeeuwse 's-Gravenpolder. De molen is mooi gelegen aan de Korenhalmdijk.

De Korenhalm

De molen draaide al op het moment dat ik aangereden kwam. Toon en Rene waren al aan het werk en hadden de kaar, kaarbomen en de kuip al verwijderd. Ze waren net aan het overleggen hoe het staakijzer omhoog getakeld moest worden. Met behulp van een heel oud mechanisch takeltje lukte dat wonderwel.
Daarna werd de steenkraan verzet zodat deze op zijn plaats stond.

Foto geleend van Wikipedia

Als je niet bekend bent met allerlei molentermen, een steenkraan lijkt op een galg en is bedoeld om de bovenste molensteen op te lichten. Er zitten twee ijzers aan die met behulp van pennen de steen vasthouden en een draadeind waarmee het echte oplichten gebeurt. Dus eerst de beugels in de juiste positie en daarna de pennen in de steen en dan draaien maar. Je draait de steen dan omhoog. Als hij hoog genoeg is kan je hem kantelen zodat je de onderkant van de steen kunt zien.

Als de loper (zo heet de bovenste steen) gelicht is van kom je een metalen steun tegen, dit is de Rijn. Dit is de ondersteuning van de loper en deze zorgt er voor dat de steen vrij hangt van de onderste steen en het staakijzer steunt hierin. Het staakijzer zorgt er weer voor dat de draaiende beweging van de wieken wordt overgebracht naar de steen. (tot zo ver deze les molentechniek)

Dit is een buitenrijn, de loper steunt op de twee uitsteeksels

De rijn kon worden opgelicht en dan kom je een soort lagering tegen die gesmeerd moet worden met een beetje olie, de steenbus hebben we bekeken en dit alles met een stofzuiger, perslucht en stalenborstels schoongemaakt. Ook alle groeven van de stenen zijn schoongeborsteld.

Daarna zijn we alles weer in elkaar gaan zetten. Gewoon simpel, in de omgekeerde volgorde werken. Dachten we !!!
Helaas was de werkelijkheid anders. Nadat de loper weer op zijn plaats lag wilde hij niet meer draaien. Aan een kant sleepte de loper over de ligger. Da's nou jammer. Crisisberaad... hoe kan dit veroorzaakt worden. Diverse zaken bekeken, maar alles was goed gegaan. Diverse markeringen waren op de juiste plaats terug te vinden.

Eerst maar eens eten. De lunch vindt plaats in de keuken van Rene, hij woont direct voor de molen.
Bij molen de Korenhalm in 's Gravenpolder op de Korenhalmdijk nummer 9 is een winkeltje gevestigd: Onder de Meule.
Hier worden streek- en bakproducten verkocht en het meel wat door de molen gemalen wordt.
Onder de Meule is iedere vrijdag en zaterdag geopend van 9.00 tot 16.30 en als je in de buurt bent zeker een bezoekje waard. Want meel haalt u op de molen.

Na het eten nogmaals overleg en het enige wat niet uit te sluiten is is de positie van de rijn in de loper. Die kan 180 graden gedraaid zijn. En als de ene pen wat meer versleten is dan de andere zou de steen scheef kunnen hangen.
Dus met frisse moed de steen weer optakelen... en hem andersom op de rijn leggen. En gelukkig draaide de steen toen zoals we mochten verwachten.

Omdat ik op tijd de auto weer thuis moest afleveren, mijn vrouw heeft deze 's middags nodig voor haar werk, moest ik om 14:30 weer naar huis.
Dus afscheid nemen en over de A58 weer terug naar Brabant.


Zoals gewoonlijk stond er net voldoende wind om de molen te laten draaien met 4 volle zeilen. Windkracht 2 uit een zuidelijke richting. temperatuur circa 2 graden boven nul.
Totaal 3,5 praktijkuren.

De Ster van Rucphen (2)

Omdat 25 december en 1 januari beide op zondag vielen had ik met Niek afgesproken om 8 januari weer naar De Hoop te gaan.

Kort na Nieuwjaar kreeg ik een mailtje of ik 5 januari tijd had om de ster weer uit het wiekenkruis te halen. Dat was een mooie gelegenheid om mijn kerstcadeau aan Toon te laten zien. Ik heb van Karin een overall gekregen omdat een molenaar die nou eenmaal hoort te hebben.
Als eerste het snoer naar boven gehaald en naar buiten gegooid. Pieter kon gelijk zien hoe moeilijk sommige dingen zijn. Hij klauterde langs de andere kant van het bovenwiel en moest daarna dus over de as klimmen. Omdat wij langs de andere kant gingen was het wat gemakkelijker.

Bij het naar boven gaan hebben we de stenen uitgelicht en uit zijn werk gezet. Nadat het snoer buiten lag hebben we het halslager en het penlager van een beetje vet voorzien en een paar druppels olie. Bij het naar beneden gaan heb ik de pal en de kneppel in de arbeidsstand gezet.

Buitengekomen hebben we de roedekettingen en de bliksemafleider losgemaakt, de kruiketting een kruipaal verder gelegd en de bezetketting losgemaakt. De molen moest een klein beetje gekruid worden. Toon zou bij de wieken blijven om te zorgen dat het snoer niet klem zou komen te zitten en ik mocht de vang lichten,


Het ging allemaal goed, er stond heel
weinig wind maar de molen wilde met een klein duwtje net draaien. Het wiekenkruis moest 'over de kop' en dan gestopt worden. Ik dacht dat er iets verkeerd ging omdat Toon na een eind al riep dat ik moest stoppen. Maar het ging goed. "Nu nog zo'n eindje", zei Toon. Dus nog maar een stukje gedraaid.



Nadat het juiste eind beneden was gekomen hebben we de ty-raps doorgeknipt, de ster losgemaakt en het snoer uit de heklatten gehaald.
De lampjes zijn weer uit de ster gedraaid en alles weer opgeborgen.
Daarna hebben we de molen nog een tijdje laten draaien en nog wat rondgekeken op de diverse zolders.
Er was nog steeds weinig wind, maar hij bleek mooi draaien. Op enig moment hoorde we gestommel onderin de molen. Het bleek dat Harry Tak de molen had zien draaien en was eens komen kijken en ons een goed nieuwjaar komen wensen. Dus met Harry een babbeltje gemaakt en daarna was het tijd om weer op te ruimen.
De molen vangen, naar boven, de pal en kneppel weer vastgezet, de vlag binnengehaald en het raam gesloten, de molen weer in zijn werk gezet en de stenen bijgehouden.
Na een rondje buiten, de roekettingen vastgelegd en op slot gedaan, de blksembeveiliging vastgemaakt. de bezetketting vastgelegd, de kruiketting goed gelegd en op slot gedaan.

Bij het naar huis gaan had Toon het er over dat hij vrijdags naar 's-Gravenpolder zou gaan. Daar staat 'de Korenhalm', een stellingmolen, zijn bedoeling was om daar het steenkoppel open te leggen en schoon te maken/te smeren.
Dat leek me wel iets en omdat ik die dag ook nog vrij was hebben we afgesproken dat ik er ook mee zou helpen. (daarover meer in het volgende bericht)

De temperatuur was 2 graden, de wind was met 3 Bft uit oostelijke richting zwak. Totaal 2 praktijkuren.

Nu nog een filmpje, de foto's en het filmpje zijn gemaakt door Pieter Zuijkerbuijk