Molenaar en molenaar i.o.

Afgelopen dinsdag zou er een bijeenkomst op het gemeentehuis van Rucphen zijn waarbij de contracten door Joep en mij getekend zouden worden zodat we resp. molenaar en molenaar in opleiding zouden zijn per 1 januari 2018.

Op enig moment kreeg ik een telefoontje van Anouk dat het college nog geen beslissing had kunnen nemen omdat er nog vragen waren. De vragen zijn donderdag beantwoord en vrijdag kregen we een mail van Anouk dat het college positief beslist had.

Beste Joep en Ronald, 

Vanochtend heeft het college alsnog een positief besluit genomen over jullie benoeming als vrijwillig molenaar (in opleiding) op de Heimolen.

De contracten komen zo snel mogelijk jullie kant op. Ik wil jullie vragen om beide exemplaren te ondertekenen en retour te sturen (in bijgevoegde retourenvelop) zodat de burgemeester ze dan kan tekenen.

In het nieuwe jaar zal ik er dan voor zorgen dat jullie weer één exemplaar terugkrijgen.  

Zo kunnen we met een goed gevoel het nieuwe jaar in.

Nog wat malen op de Hoop

Gisteren even met Niek gebeld om te vragen of hij vandaag naar de Hoop zou gaan. En jawel....

Dus naar Roosendaal gereden om de middag op een nuttige manier door te brengen. Niek was al aanwezig en Jesse kwam ook al spoedig aangefietst.

Er was weinig wind dus we besloten om met 4 volle te gaan draaien. Eerst even zonder de molen in zijn werk te zetten. 

Jesse en ik hebben de zeilen voorgelegd en zijn daarna met de kettingen en piketten in de weer gegaan, want ook veiligheid is belangrijk.

En de molen kon los.Hij kwam mooi op gang en draaide op rustige snelheid zijn rondjes. Na een kwartiertje wilde Niek gaan malen. Ik heb de molen en in zijn werk gezet. Daarna mocht de vang weer gelicht worden. En ook nu kwam hij weer mooi op gang. Dat viel me niet tegen.
Het malen ging ook aardig. Ik denk dat we in ruim een uur 150 kg mais gebroken hebben. En dan zeg ik ruim een uur, maar er was zo weinig wind dat de molen op een moment helemaal stilstond en zo zeker 10 minuten heeft gestaan. We hebben de stenen uitgelicht en vanzelf kwam er weer beweging in... De stenen snel weer bijgehouden en we maalden weer. Hij liep gestaag maar langzaam zijn rondjes. Ik denk dat we gemiddeld maar 25 - 30 enden gedraaid hebben.

Tegen vieren zijn we op gaan ruimen, het wordt op dit moment al vroeg donker en in de molen is geen licht. Dus we moeten er altijd voor zorgen op tijd te gaan opruimen.



Het weer: W-NW  2 Bft en de temperatuur was 6 graden Celcius.
Aantal opleidingsuren: 3,5

En weer bijna een jaar voorbij

Dus is de tijd weer aangebroken om de ster in de molen te hangen. Elk jaar hangt deze ster een paar weken in het hoogste punt van de molen.

Na een nacht vol regen was het mooi droog toen in vertrok en om 10 uur was ik in Rucphen. Niet alleen, een heel ster-ophang-comité was aanwezig. De molenaars Toon en Joep en onze vaste bezoeker Pieter was ook gekomen om te zien hoe de ster er in ging.

Toon had al water opgezet voor de koffie en wij zijn eerst boven in de molen gaan kijken. De stenen werden uitgelicht en uit hun werk gezet. Toon onderrichte Pieter wat waarom gedaan werd en ik heb hem ook 1 steen uit zijn werk laten zetten. Daarna verder naar boven om in de kap te gaan kijken. Het touw van de kneppel kon los en het touw van  pal kon vast. De 'baan' en pen gesmeerd. Reuzel is bij deze temperturen nog wel te verwerken. Om het een beetje smeuïg te maken doen we er een klein beetje olie bij. De lessen aan Pieter gingen ondertussen door, Toon legde uit waarom de kneppel en pal nodig zijn en waarom de molen niet achteruit mag draaien (de vang werkt dan namelijk niet zo goed).

Naar beneden en kijken of de molen goed op de wind stond. Bijna, er moest een klein eindje gekruid worden. Dus de sloten van de kettingen af en ook de bliksemafleider kabels konden los.
De bezetketting en de kruiketting omgewisseld, want die lagen verkeerd om. De kap 45 graden verkruid en de kettingen weer vastgelegd. Ondertussen ook de bliksemafleiderkabels en de roekettingen op de juiste plaats gelegd en de afzetting op de belt gezet. Daarna kon de vang los om te draaien. Met windkracht 5 (ongeveer) was opzeilen niet nodig. 

Tijd voor koffie, een kletspraatje en een map die Pieter heeft gemaakt met daarin allerlei verhalen over molens en molenwieken die op het GoldWingForum Nederland (als je het ook eens wil zien, klik je hier) te zien zijn. Pieter zou het jammer vinden als alle info daar verloren gaat, vandaar.

Af en toe even buiten kijken hoe het weer en de molen zich houden. Aan de overkant stond een vrachtwagen van een bedrijf in Waterbeheer en de bestuurder er van stond foto's te maken van de molen en stelde wat vragen. Die netjes beantwoord en ook eens geïnformeerd wat hij nu precies aan het doen was. Er lag een slang uit een put vandaan over de weg naar een sloot en uit die slang stroomde water. Het bleek dat hij in de omgeving de brandputten aan het testen was. Heel nuttig werk natuurlijk.

Ook hoorde ik tijdens de koffie dat Toon en Joep een mail van de gemeente hadden ontvangen over onze aanstelling. Ik werd benieuwd, want ik had niets gezien. Waarschijnlijk was de mail met bijlagen te groot voor mijn @home mailbox. Later heeft Joep hem naar mijn gmail box getuurd en die kwam wel aan.
Per 1 januari 2018 is Joep molenaar en ben ik molenaar in opleiding op de Heimolen.

Na het eten zijn we de steenkuip van de oostelijke steen weer in elkaar gaan zetten, de delen stonden al een hele tijd verspreid over de steenzolder.

En als laatste karwei zijn we de ster in de wieken gaan hangen. Pieter en ik werden belast met het bevestigen van de ster. Deze wordt met Ty-raps aan de hekscheien vastgemaakt en de aansluitkabel door het hekwerk gevlochten.

Toon was met Joep naar de smeerzolder om de verlengkabel naar buiten te brengen. Ook deze kabel vlechten we door het hekwerk en sluiten deze aan op de aansluitkabel van de ster. Binnen gaat hij helemaal naar beneden om bij de meterkast in een stopcontact te gaan. Als we dan het licht uit doen blijft er op een wandcontactdoos spanning staan. Daar gaat een schakelklok in en daarin de stekker van het verlengsnoer. Even testen.... ja hoor alle lampjes branden. Ook de kabels worden met wat Ty-raps vastgezet.

Daarna kon ik het wiekenkruis op zijn kop zetten. Dus het vangtouw gevat en met een korte ruk uit de haak gelicht. De wind was ondertussen iets afgenomen en het gevlucht begon netjes te draaien. Omdat ik voorzichtig moest zijn met de verlengkabel heb ik de vang een beetje laten slepen. Na een halve omwenteling kwam het gevlucht ook weer netjes tot stilstand.

Alle kettingen weer vastgelegd en maar gelijk op slot gedaan. Daarna de schakelklok en de stekker geïnstalleerd. Zo, nog een laatste bakje koffie en de boel afgesloten en weer naar huis.

Het weer: Westelijke wind,windkracht 5 later afnemend naar 4. Bewolkt met af en toe een spatje regen. Temperatuur 5 graden Celsius.
Aantal opleidingsuren: 6 
De foto's en video zijn door Pieter gemaakt.

Theorieles over standaard- en wipmolens

Deze avond was er een theorieles gepland over standaardmolens en wipmolens. Niek behandelde de standaardmolens en Hub van Erven de wipmolens.
Maar eerst had Jan van Elteren, de opleidingscoördinator, een opmerking omdat het vak van de molenaars door de Unesco op de lijst van Immaterieel Erfgoed is gezet.

Unesco zet ambacht van de molenaar op Lijst Immaterieel Erfgoed

Hub moest eerst vertellen hoe een en ander gegaan is en op zijn actief vertellende manier heeft hij dat ook gedaan.
Daarna kon Niek over de oudste Europese molens vertellen, de standaardmolen, zichzelf ondersteunend door een presentatie.
Na de koffie (met taart, voor de speciale gelegenheid) ging Hub verder over de wipmolens. Beide molentypen lijken best op elkaar, maar ze verschillen toch ook weer behoorlijk van elkaar.

Nu is een standaardmolen voor mij redelijk bekend omdat mijn opleidingsmolen een standaardmolen is. Dit soort molen heeft in de armere gebieden op de zandgronden redelijk stand kunnen houden.
De wipmolen is voortgekomen uit de standaardmolen waarbij men hem geschikt heeft laten worden om polders droog te malen. Het bovenhuis kon kleiner worden omdat er alleen maar een as, bovenwiel en bonkelaar in hoefde te zitten. Bij deze molen spreken we over een toren, de onderbouw, die hoger en steviger gebouwd is omdat er een waterrad aangedreven moet worden. Door het grotere grondvlak kon er ook in de molen gewoond worden.

Steenkoppel openbreken

Enkele weken geleden had ik al met Niek afgesproken dat we vandaag de taats van het steenkoppel op de Twee Vrienden zouden gaan bekijken.
Er waren al lang problemen met dit taatslager, het verbruikte olie of het lekte olie. Niek was er nooit achter kunnen komen hoe het nou precies zat. Maar de olie verdween uit de 'pot'.

Dus om 1 uur richting Roosendaal zodat ik daar om half twee kon zijn. Niek, Wim en Lucien waren me al voor. Dus we waren met vier man voor dit karwei. Het was voor Lucien de eerste keer dat hij dit meemaakte, dus hij had geen idee wat er ging gebeuren. Wim had het op de Hoop in Sprundel al eens meegemaakt en als lezer van dit blog kunt u weten dat ik het in 's-Gravenpolder, op deze molen  (beide 1 maal) en op de Heimolen al 2 maal had meegemaakt. Ik ga niet zeggen dat ik ervaren ben, maar weet wel hoe een en ander gedaan wordt.

We zijn begonnen met het verwijderen van de kaar en kaarbomen, daarna konden de kuipdeksels weg. De kuip zelf kon nu verwijderd worden. Ondertussen alles met handvegers schoonmaken.

Dan heb je dit hout op de maalzolder staan. 

De stenen liggen nu zichtbaar, maar het staakijzer staat er nog in. Dus naar de luizolder om het staakijzer op te takelen. Tegenwoordig gebruiken we een kettingtakel, maar in vroeger tijd werd dat met een touwloper (met een twee en drieschijfblok) gedaan. De haak van het takel mbv een sluiting aan het staakijzer vast maken en uit zijn werk zetten. Dan moet de ijzerbalk van zijn plek om ruimte te creëren. Dus de spieën waarmee de balk vast zit losmaken en de ijzerbalk onder groot spierballengeweld optillen en op de vloer leggen. Nu kunnen we het staakijzer optakelen. Als dat boven is een paar balken op de vloer leggen en onder het steenrondsel zodat het staakijzer met steenrondsel stevig ligt. Want we moeten er zo meteen onder werken.

Nu kunnen we weer terug naar de maalzolder. De steenkraan in stelling brengen, dat betekend dat er een schroefdraadspindel aan gehangen wordt.

En stond Niek dus op de loper.... Hij heeft de steenschroef vast en een centimeter of 20 voor hem zie je de klauw van het staakijzer.

Aan de steenschroef (= een draadspindel) kunnen de steenbeugels vast gemaakt worden en door middel van pennen worden deze aan de steen (loper) vast gemaakt.
Daarna kunnen we de steen gaan draaien en schroeft deze zich omhoog. Daarna wordt hij opzij gedraaid en gekanteld. De loper staat dan op zijn kant en de onderkant kan bekeken worden.
Ondertussen was ik de ligger (onderste steen) gaan schoonmaken. Hier ligt nog meel en graankorrels op. Dit schoonmaken is belangrijk om te kijken of er meelwormen tussen zitten. Maar ik heb niets gevonden.
Met zijn allen hebben we de taats en de taatspot bekeken. Er zat nog olie in, alhoewel het leek of het dikker was geworden. De pot drooggemaakt en gekeken of het plaatje wat er in ligt nog goed is. Dit kunststof plaatje ligt er sinds een aantal maanden in en het voorkomt een verkeerde beweging die de steen maakte. Het plaatje ziet er ook nog goed uit. Dus er kon nieuwe olie in de taatspot.

Nu kan alles weer in de omgekeerde volgorde in elkaar gezet worden. Dit leek sneller te gaan dan het uit elkaar nemen.

Om half vijf waren we klaar en zijn we naar huis gegaan.




Het weer: weinig wind (2 m/s, 1 Bft), de temperatuur was 3-4 graden en het was zwaar bewolkt, zelfs heel licht mistig. Een echte grauwe dag, een van de donkere dagen voor kerstmis. :-)

Aantal opleidingsuren: 3

Sneeuw

Vandaag zouden Joep en Toon naar de Heimolen gaan, dus kon ik er ook weer eens naar toe. Dat was al 5 weken geleden en ondertussen hebben de medewerkers van molenmaker Coppens diverse dingen netjes gemaakt of opgeknapt.

Voor de traptrede waar een scheurtje in zat is een nieuwe gemaakt, de raampjes zijn geschilderd en van nieuwe stopverf voorzien. Ook is er lood onder de raampjes gemaakt zodat de stenen niet meer inwateren als het regent. De drempels onder de buitendeuren zijn opnieuw ingevoegd. De luireep is vernieuwd en de steenkraan is voorzien van een mooie zwarte strop met ouderwets aandoende vierkante moeren.

Na wat rond gekeken te hebben en koffie gedronken zijn we onder de bezielende leiding van Toon begonnen met opruimen, er liggen hier en daar nogal wat spullen die daar niet thuis horen of overbodig zijn geworden. Een paar TL-armaturen, wie bedenk het nou om een molen te voorzien van TL-verlichting. Allerlei balken, blokken en plankjes zijn naar beneden gebracht, sommigen verdwijnen in de open haard.

Ook hebben we een drijfwiel, waarover snaren gelegd kunnen worden zodat een elektromotor een steen kan aandrijven, van het staakijzer afgehaald en aan de kant gezet. Door dit wiel was het redelijk moeilijk om die steen uit of in zijn werk te zetten. Dat moet nu gemakkelijker gaan.

Alleen moet er een oplossing bedacht worden om het staakijzer op te takelen als we de steen willen openleggen. Dat gebeurde nu dmv een ketting die om de spaken van dit wiel werd geslagen.
Maar ik fabriceer wel iets met een oog was op het staakijzer kan worden vastgezet.
Daarna hebben we nog even rondgeneusd in de achtkant (begane grond).

Toon is toen naar huis gegaan, hij voelde zich nog niet helemaal fit. Wij zijn de molen gaan opzeilen. Dat viel niet mee door de natte en koude zeilen. Maar alle vier de enden zijn van zeilen voorzien, windkracht was 2 Bft of minder en dan hebben de fokken hulp nodig. De molen ging lekker aan de gang. Etenstijd....

Tijdens het eten kregen we bezoek van Pieter die even langs kwam voor koffie, maar ja wij zaten aan de soep en een boterham.
Na het eten nog wat rondgekeken, wat buiten overlegd over grasmaaien en het zeil wat over de invaart ligt. En weer kwam er een bezoeker, een jongeman die voor bakker aan het leren is en lekkere worstenbroodjes kan bakken (heb ik gehoord).
Van lieverlee begon het te regenen en dat werd gestaag meer. Dus binnen was het beter zitten met een bekertje koffie. Pieter had lekkere appelflappen meegebracht. Naar buiten kijkend zagen we de regen overgaan in vieze natte sneeuwvlokken. Dus nog wat over het corso in Zundert en over molens zitten praten. Nadat onze bezoekers weg waren zijn Joep en ik de molen gaan afzeilen en zodanig weggezet dat we naar huis konden gaan.



Het weer: de temperatuur was 2-3 graden en er was een westelijke wind 2 Bft. Er viel af en toe wat regen die soms overging in natte sneeuw. De wind viel toen weg. Later werd het weer droog.
Aantal opleidingsuren: 5

En toch nog gemalen

Vandaag heb ik eigenlijk middagdienst, maar ik had nog wat snipperdagen. Dus heb ik er maar een opgenomen en naar Roosendaal gereden. Jesse en Niek zouden op "de Hoop" zijn.
Net na half twee aanwezig en nog enkele minuten later kwam Wim ook aangelopen.

Na onze overalls aangetrokken te hebben is er eerst overlegd hoe de zeilvoering moest zijn. De ideeën liepen uiteen van 4 halve, 2 halve of helemaal geen zeil. Niek was het me me eens dat 4 halve vandaag de juiste zeilvoering moest zijn. Zowel voor het omhoog luien van de zakken als het malen. Daarna zijn we met de kruiketting en het spaakkettinkje aan de slag gegaan. Voor Wim was dit allemaal nieuw omdat het op een standerdmolen heel anders gaat dan op een rondstenen molen.
De bezetketting ligt naar beide kanten vast en de kruiketting gebruik je alleen om te kruien. 
Ook de roeketting werd losgemaakt en we konden de molen op de wind gaan zetten. Veel kruien was niet nodig omdat hij redelijk goed stond. Wim dacht dat we vergaten om de kruiketting strak te trekken, dus maar uitgelegd dat dat niet nodig is omdat een standerdmolen niet uit zichzelf zal verkruien.

Daarna zijn we naar boven gegaan en hebben eerst gevoeld of hij goed op de wind stond en dat bleek bet te kloppen. Op weg naar boven de steen uitgelicht en boven de pal uit het bovenwiel gehaald, de kneppel los gemaakt, de steen uit zijn werk gezet en het vangtouw naar buiten gegooid.

Niek heeft de lagers gesmeerd en terloops uitgelegd dat de naam halssteen of halslager wel correct is, maar in Brabant gebruiken we van oudsher de uitdrukking 'baansteen' resp. 'baan'. Hij vindt het jammer dat de streekeigen woorden verdrongen worden door de boeken die we tegenwoordig gebruiken.

Terug naar beneden om de zeilen te gaan voorleggen. Eerst eens afgekeken hoe "een halve" ook weer in zijn werk ging. Dat viel mee, Niek deed het voor bij het eerste zeil en ik kon het bij het tweede end netjes voor elkaar krijgen. Jesse heeft het derde end gedaan en Wim de laatste.
Het kunstje is het zeil voor een deel uitrollen en de litsen achter de kikkers werken, de twee bovenste zwichtlijnen mee naar achteren nemen en vastzetten. Terug naar voren en de onderste zwichtlijn in het zeil rollen. Het zeil zover oprollen als mogelijk, een lits achter de zeilrol door achter een kikker en dan achter een heklat doorhalen en beide onderhoeklijnen vastzetten.



De afzetting weggezet en de vang gelicht. De molen kwam mooi op gang en draaide 40 - 50 enden. We hadden 14 zakken mais staan die naar boven moesten en Jesse en Niek zijn naar boven gegaan. Wim en ik bleven beneden en hebben eerst een zak of 6 buiten gezet.

Het luitouw kwam naar beneden en daar hebben we de eerste twee zakken aan gehangen. De plastic zakken gaan eerst in ouderwetse jutezakken omdat Niek bang is dat het anders een keer mais gaat regenen. Deze werden naar boven gehaald en zo steeds weer.
We hadden als een zak of 10 boven toen we bezoek kregen van een jong echtpaar met hun zoontje. En de vader was benieuwd wat er in de molen nog gedaan werd. Dus wat uitleg gegeven en omdat hij in 1971 was geboren was had hij het idee dat de molen 'hier' altijd al stond. Dus samen met Jesse uitgelegd dat de molen eerder op de kruising Philipslaan - Edisonstraat heeft gestaan en daarvoor uit België is gekomen.

Ze zijn ook nog boven gaan kijken, maar de jongen was geen stilzitter en moeder en zoon kwamen dan ook al weer snel naar beneden. Later volgde vader en zijn ze weer verder gaan fietsen.

De resterende zakken naar boven en daarna mocht ik de molen stoppen. Deze keer was ik in het bovenhuis en vroeg of ik hem daar mocht stoppen. Dat mocht, een heel aparte ervaring. Normaal zie je alleen het gevlucht afremmen en hoort wel iets piepen of knerpen. Maar nu sta je vlak naast de vang en zie je precies wat er gebeurt. Het vastklemmen van de vangblokken, dat ze zich om het bovenwiel trekken en dan zie je het bovenwiel afremmen. Hij stopte net voorbij de gewenste stand, maar dat geeft deze keer niet. Het steenrondsel weer in het bovenwiel en de vang weer lichten. Snel naar beneden en Niek heeft de stenen bijgehouden. Het malen begon.
Nou is het malen van deze mais niet zo heel moeilijk. Het hoeft maar een beetje gebroken te worden. Niet al te grof maar ook zeker niet te fijn. Eigenlijk is het geen malen, maar breken.
Jesse zijn moeder kwam ook nog even langs en heeft met Niek en Jesse staan praten, toen had ik het malen helemaal in de hand.
Alleen is me nog niet precies duidelijk hoe "de licht" werkt. Dat is een stelsel van hefbomen waarmee we de stenen kunnen uitlichten of bijhouden. Het principe is eenvoudig, maar om meel te maken moet je dat vrij secuur bedienen. Dat moet ik gaandeweg nog eens onderzoeken.
We hebben ongeveer 1,5 zakken gemalen en toen moesten we gaan uitspannen omdat het donker begon te worden.

Mooi voordat het donker was hadden we de molen weer zo staan dat hij de week wel zal overleven. Storm wordt er niet verwacht....



Het weer: eerst W en verliep langzaam naar ZW en de snelheid was 3 - 4 m/s wat neer komt op 3 Bft
De temperatuur was toch nog 9 graden en met af en toe zon was het soms lekker.
Aantal uren: 3,5

Nog meer zakjes meel en mixen inpakken

Het weer ziet er niet bijzonder uit, maar ik ga toch naar Sprundel.
De voorspelling was grijs en een graad of 8. De wind .... zou ons in de steek laten. Minder dan 2 Bft  😒

Wim en Joep waren er al en ook Jan vd Broek was er. Er moest ingepakt worden en Jan zou labels gaan printen en deze op de al ingepakte zakjes plakken.
Wij hadden nog zakjes pannenkoekenmix in te pakken, die waren een tijd geleden al gemengd.

Maar eerst het belangrijkste, zorgen dat de molen draait. Dus zijn Wim en ik buiten gaan kijken wat de windrichting en snelheid is en welke zeilvoering daar bij hoort.
De wind was ZW en was zwak (2 Bft).
Wim had in de kap alles al goed gezet en de molen stond bijna in de goede richting, een klein beetje krimpend kruien was voldoende. Daarna zijn we de zeilen gaan voorleggen, elk twee zeilen. Dus de molen kon al snel draaien.
Tijdens het opzeilen was Toon ook komen aanrijden en tegelijk kwam ook Pieter nog even langs.
Nog even staan kijken of alles goed liep, maar dat was in orde...

Tijd voor koffie, met zoveel man (4 molenaars (i.o.) Jan en Pieter) was het een volle tafel.
Joep had het weegschaaltje al klaar staan, er moesten zakjes van 250 en 500 gram ingepakt worden. Dus vol scheppen, wegen, beetje bij, wegen, beetje er uit, wegen, nog een ietsiepietsie er bij. Goed. Dichtvouwen en plakbandje er over. Volgende zakje.... maar met drie man en een verdeling gaat dat prima. Wim zorgde voor de voorraad (zowel de mix als de zakjes) en vouwde de zakjes open. Joep deed het wegen en ik mocht dicht vouwen en plakken.
Tussendoor af en toe even buiten kijken of alles nog liep zoals verwacht.

Om half een zijn we gaan eten en tijdens het eten was de wind zo afgezwakt dat de molen stil viel. Jammer....

Na de middag nog wat inpakwerk gedaan, maar dat was al snel klaar. Alles was ingepakt. Nog wat buiten rondgelummeld en gekeken of er misschien iets aan te doen was. Er was wel wind, maar door de bomen van het Fatimapark houden veel wind tegen en laten de wind ook uit verschillende richtingen komen.
Toch maar besloten om een beetje naar het westen te kruien, Joep was het daar mee eens. Dus een veld gekruid en wonderwel begon de molen weer te draaien en dat zou hij vanmiddag ook blijven doen.

Om half vier de molen stilgezet en alles klaar gemaakt om hem veilig weg te zetten. Om 4 uur naar huis.



Het weer: ZW - W wind 2 Bft of minder en de temperatuur was 8 graden. Droog en zwaar bewolkt
Aantal opleidingsuren: 6

De Hoop - Sprundel

Vanmorgen was het koud, erg koud eigenlijk. De thermometer wees 0,7 graden aan. Maar op de motor naar Sprundel.

Daar aangekomen zag ik Wim Heeren al rondlopen. Dus ook naar binnen en snel omgekleed. Hoe wordt een motorrijder molenaar. Laarzen uit, motorpak uit, spijkerbroek aan, overall en werkschoenen aan. Da's vlot gebeurt. Ondertussen kwam Joep aan gefietst met handschoenen aan en een muts op.
Even overleggen wat we gaan doen, er is verschrikkelijk weinig wind. Wim en ik gaan de molen klaarzetten en Joep gaat weer verder met zakjes vullen. Vorige keer waren we daar mee begonnen, er moesten geschenkpakketten gemaakt worden. Daarin komen zakjes met pannenkoekenmix, oliebollenmix, muesli en nog een paar dingen.
Ondertussen waren wij naar boven geklauterd om de pal uit het bovenwiel te halen, de lekenpen te verwijderen, het halslager en penlager te smeren en de wimpel buiten hangen. Onderweg kom je dan nog wat dingen tegen en hebben we ook de stenen uitgelicht en uit hun werk gezet.
Daarna naar buiten om de windrichting te bepalen, de sloten te verwijderen en de roekettingen van de roeden af te halen. Ook de bezetketting kon los want er moest wat gekruid worden. De molen stond op het westen en de wind kwam uit het ZO. Na dat kruiwerk heb ik het eerste en derde end mogen opzeilen en Wim het tweede en vierde. En toen maar wachten op een zuchtje wind. Het kwam, de molen draaide en de wind ging weer liggen.
Ik ben Joep gaan helpen met de gevulde zakjes dichtplakken. Mooi voor het eten waren we er mee klaar. Wim gaf de roede af en toe een duwtje en dan draaide hij weer even....

Om 12:30 zijn we gaan eten, cup-a-soep erbij. Na het eten even buiten gestaan in de zon, want het was lekker met de zon op je rug.
Op een moment kwam er een dame aangefietst met een klein jongetje achterop haar fiets en dat jongetje wilde naar de molen gaan kijken. Dus wij weer een duwtje gegeven en gelukkig ging hij een beetje draaien. Jongetje blij, mevrouw blij....

De Hoop in (bange dagen) 1976 of 1977 tijdens de restauratie

We hebben nog een beetje opgruimd en om half drie zijn we de zeilen gaan klampen, Weer naar boven, wimpel naar binnen, pal er in, lekenpen vastgeslagen, stenen in hun werk gezet en bijgehouden.

Weer omgekleed en om drie uur naar huis.....


Het weer: temp oplopend van 1 graad naar 10 graden, wind ZO minder dan 2 Bft, zonnig.
Aantal opleidingsuren: 5

Het begint herfst te worden

Vandaag weer naar de Hoop in Roosendaal. Vanmorgen met Niek gebeld en hij zou er zijn. Nog wel een waarschuwing, de normale afrit van de weg was afgesloten. Even omrijden.
Geeft niets, ik moest toch al anders rijden want Karin moest een busje gaan halen op de Vijfhuizenberg. Die daar afgeleverd en via de Willem Dreesweg en de President Kennedylaan naar de Willem Elsschotlaan.

Niek en Jesse waren er al, dus we konden gelijk aan het werk. Kruiketting naar buiten, spaakkettinkje aan het kruihaspel. We hadden al bepaald waar de wind vandaan kwam en er moest een stukje gekruid worden. Dus Jesse en ik hebben ons daar even mee bezig gehouden.
Daarna naar boven, de stenen uitgelicht, de pal uit het bovenwiel, kneppel los, vangtouw naar buiten, de stenen uit hun werk gezet. Even kijken ..... niets vergeten?
Terug naar beneden en het eerste zeil voorleggen. Losmaken, uitrollen, de zwichtlijnen oppakken, onderhoektouw vastzetten, zwichtlijnen vastzetten, tweede onderhoektouw vast.
De vang lichten en hem naar het volgende end doorzetten. Die mocht Jesse opzeilen. En dit allemaal nog een keer. Zodoende waren alle vier de enden opgezeild.
Toen moest ik hem nog een end verder zetten want daar was een van de bordveren kapot. Niek had een nieuwe bij zich en ook wat gereedschap zodat we dat gelijk konden repareren.

Daarna mocht hij los. Hij draaide heel rustig zijn rondjes, maar de wind trok een beetje aan en na een half uurtje draaide hij netjes rond.
Ondertussen waren ook de afzettingen weggezet, dus hadden we even rust. Nou ja.... toch weer even boven gaan kijken of alles goed liep. Ik hoorde niets bijzonders,zag niets afwijken van normaal. Dus terug naar beneden om een rondje rond de molen te maken.
De zeilen klapperden een beetje, molenaar noemt dit zeilslag. Dat treed op omdat we de molens onbelast laten draaien, de omwentelingssnelheid is dan groter als bij een werkende molen. Daardoor kan de wind gedeeltelijk achter het zeil langsstromen en duwt de wind het zeil de verkeerde kant op. Vooral als een end langs de romp komt heb je nog wat tegendruk van de romp en wordt het zeil van het hekwerk gelicht. Zeilslag. Te voorkomen door een beetje krimpend te kruien (tegen de richting van de klok in). Dus dat maar gedaan.
Daarna liep de molen rustig.... geen enkele bezoeker gezien vandaag of we moeten de moeder van Jessie als bezoeker rekenen.

Om half vijf zijn we gaan opruimen. Molen gestopt, zeilen geklampt, boven alles weer goed gezet, afzettingen opgeruimd en gecontroleerd of alles gedaan was.

Terug naar huis.....



Het weer: bewolkt met af en toe een bui, 10 graden en de wind was ZW 2 Bft.
Aantal opleidingsuren: 3

Een bijzondere molen op Kinderdijk

Ik had al een tijdje een uitnodiging op zak om op Kinderdijk naar de Blokker of Blokweerse wip te komen kijken. Als molenaar, en al helemaal als molenaar i.o., zeg je daar geen 'nee' tegen. Dus de motor buiten gezet en het navigatiesysteem geïnstalleerd. Op weg...

De Blokweerse Wip is de linkse molen op de foto

In Alblasserdam aangekomen kan je rechtsaf de Molenkade op, maar na enkele honderden meters staat een bordje dat je niet verder mag. Dus de motor geparkeerd, helm in de koffer en fototas eruit. Laatste stukje lopen. Na een kilometertje bereikte ik de Blokker. Het was kwart voor drie.
   
Marc stond met een bekertje koffie in de hand bij het winkeltje wat naast de molen staat. Ook de mevrouw die het winkeltje uitbaat (of moet ik zeggen uitbuit) stond er ook en ze wist al dat ik de molenaar i.o. was die langs zou komen. Dus kreeg ik ook koffie en werd er wat gekletst over molenaars en molens.

Daarna zijn we rond de molen gelopen om te kijken hoe deze er uit ziet. Gevlucht is ruim 27 meter en het scheprad is bijna 6 meter. De ondertoren is behoorlijk hoog in vergelijking met Zweilandermolen. Het huis is ook veel groter.
Daarna even binnenkijken in de woonkamer/keuken, slaapkamer en halletje. De woonruimtes zijn keurig ingericht in een jaren-50 stijl. Ouderwetse stoelen, tafel, borden en kopjes op het aanrecht, maar ook een wasteil ed, gordijntjes en plantjes voor de ramen, bandrecorder en radio waren we de modernste zaken in de molen. 

De koningsspil komt naar beneden door de koker en midden in de woonruimte is een haakse overbrenging met het reusachtige waterwiel. Via een as wordt de beweging overgebracht naar het waterrad. Deze overbrenging en het waterwiel zijn te zien omdat de omkasting gedeeltelijk doorzichtig is gemaakt. Ik schreef net dat de ouderwetse radio en bandrecorder het modernste in de woonruimte was, maar eigenlijk was dat de reusachtige breedbeeld monitor die daar hing zodat de bezoekers kunnen zien wat er in het bovenhuis gaande is.

Uitzicht vanuit het bovenhuis richting de Lek

Daarna zijn we de trap op gegaan zodat we het bovenhuis gewoon konden bekijken. Wat gelijk opviel was de ruimte... hier kon je echt rondlopen en kijken. Dus bij het halslager gekeken, deze had best wat schade omdat de bronzen plaat die als lager had gediend te hard was geweest. Er lag nu een andere plaat onder, maar de schade aan de hals moest nog hersteld worden. Ook hebben we het bovenwiel op ons gemak bekeken, dit is de moeite waard. Groot en zwaar uitgevoerd evenals de bovenschijfloop, maar deze hebben ook heel wat te verwerken als er water verzet moet worden. De bovenschijfloop is in het verleden vermaakt omdat de verhouding tussen het gevlucht en het scheprad niet goed meer was door een verlaagd waterpijl. Daarom is de bovenschijfloop van 31 naar 38 staven gegaan.
De molen stond vandaag uit zijn werk, ik schat de wind op minder dan 2 Bft en zodoende draaide de molen heel rustig. Uit zijn werk zetten gaat bij deze molen door de ijzerbalk te verschuiven.
De vang zag er voor mij niet bijzonder uit, alleen het feit dat deze wipmolen een vangstok had is wel bijzonder. De meeste wipmolens hebben een inwendige vangstok.
Er was nog meer bezoek gekomen, een buurjongetje die in een van de molens van de Overwaard woont. Dus met zijn drieën nog wat staan praten tot het tijd was om te stoppen. 

Ik kreeg opdracht om de molen stil te zetten en het zeil te bergen. Dus het vangtouw vastgepakt en met een forse ruk viel de vangbalk ... weer in de haak, maar een tweede poging was succesvoller.     
De vang er voorzichtig opgelegd, maar het gevlucht draaide zo langzaam dat het bijna al gelijk stopte. Maar ik moest hem nog iets laten doordraaien omdat ik met een end van de binnenroe moest beginnen.
Het lukte bijna, hij stopte iets te vroeg. En dat was jammer zoals zo zou blijken. Na het losmaken van de zwichtlijnen, het linkeronderhoek touw en het rechterhoektouw moest ik het zeil oprollen en met een zwaai voor de voorzoom langs gooien achter een klamp. Ook dit lukte de tweede keer pas. Daarna weer terug naar voren en in het hek klauteren. Dat lukt maar net omdat de roe komende stond. Daar de beide hoektouwen vastgeknoopt. Terug naar de staart om hem een end door te zetten. Nu was het buurjongetje aan de beurt om het kunstje met het zeil te doen. En wat zie ik, hij legt de beide onderhoektouwen heel anders vast dan ik dat doe, dus uitleg gevraagd. Dat blijkt de methode van de watermolenaars te zijn.
Er wordt met het lange onderhoektouw een mastworp om de rest gelegd en daarna met beide touwen een paar halve steken.
Beide hebben we nog een end afgezeild, de roekettingen er op gelegd en de bliksemafleider vastgezet. Bij de staart hebben we alleen gecontroleerd, maar daar had Marc alles al goed liggen. Het kneppeltouw aangetrokken en daarna is Marc alle deuren van schuurtjes, de winkel, een of ander washok en de molen op slot gaan doen.   


Het weer: Bewolkt, zwakke wind < 2 Bft uit ZW richting, circa 13 graden Celcius.
Aantal opleidingsuren: 2

Bovenschijfloop en boevenwiel, molen staat uit zijn werk

Halslager met daaronder diverse plankjes

Bovenhuis met trap en vangstok

De Hoop - Sprundel

Vandaag naar Sprundel want zowel met Toon als Joep had ik dat afgesproken.
Mooi op tijd aanwezig en ik kreeg te horen dat Toon en Joep het druk hadden met het verpakken van meel en meelproducten. Want er moesten een groot aantal geschenkpakketten gemaakt worden.

Nadat ik de stenen had uitgelicht en uit hun werk had gezet ben ik naar boven om de molen eerst te inspecteren. De luikjes in de achterkeuvelens open gedaan en de blauwe wimpel buiten gehangen, zo weten bezoekers dat ze welkom zijn.
De vang bekeken en vastgesteld dat deze er goed uit zag. De vangbalk hing mooi en er leek niets in de weg te zitten.
De as en het bovenwiel... tja die as is nog een houten as met een insteekkop en pen. Da's een behoorlijk dikke boom geweest. Het bovenwiel is aanmerkelijk kleiner dan van de Heimolen en zodoende is de kap ook kleiner. De spieën van de wielen leken ook netjes vast te zitten en het rollenwerk zag er ook goed uit. De pen en de hals gesmeerd, de spie onder de lekenpen vandaan geslagen en de lekenpen uit de ezel gehaald.

Een zolder lager vind je het luiwerk en weer een zolder lager de stenen. Vorige keer was er iets misgegaan met het westelijke koppel. Dus misschien straks eens naar kijken.
Op de maalzolder waren Toon en Joep met een betonmixer in de weer om grote hoeveelheden meel, bloem, zout, suiker en andere zaken te mengen.

Buitengekomen eerst de sloten en kettingen losgemaakt en de molen iets krimpend gekruid. Daarna op gaan zeilen. Deze keer lukte het bij drie enden om vanaf de grond de meeste litsen om de kikkers te gooien. Het vierde end ben ik in geklommen. De netten geplaatst zodat eventuele bezoekers en natuurlijk de molenaars veilig kunnen rondlopen. Daarna de vang gelicht en wonderwel kwam er beweging in. Ondertussen was Wim H. ook gekomen en besloten de molenaars dat het tijd was voor koffie.
Dus beneden koffie gedronken en ik heb ook nog een boterham gegeten.
Daarna weer naar de maalzolder waar we ons bezig hebben gehouden met het maken van de mixen. Later zijn we dit in zakjes gaan doen. Zakjes met 500 gram pannekoekenmix of oliebollenmix, maar ook muesli en griesmeel. Tussendoor moest ik natuurlijk even buiten gaan kijken hoe het weer zich hield en dat was maar goed ook. Hij draaide steeds langzamer tot hij stil stond. Het inpakken was een heel werk omdat er gewogen moesten worden, dicht gevouwen en dichtgeplakt.
De molen was stilgevallen omdat de wind wat gedraaid was. Dus de molen gestopt en terug gekruid naar waar hij eerst stond. De netten verzet en de vang weer gelicht. Goed gedaan, hij draaide weer.

Etenstijd, beker koffie, boterham... wat kletsen en weer verder met de werkzaamheden. Ondertussen heeft Toon nog wat met de borstelbuil bezig geweest, want we hadden bloem te kort.
Tegen drieën was er veel ingepakt en zijn we alles gaan opruimen.

Weer later de zeilen geklampt, de netten opgeruimd de kettingen op slot en de bliksemafleider er aan gemaakt. Wim was boven alles goed gaan zetten en samen hebben we buiten nog even gekeken of alles goed was. Deur dicht en klaar ..... dachten we. Tot Joep vroeg of we de slinger hadden opgeruimd. Nee dus.

Om vier uur ben ik naar huis gegaan.

Om kwart voor zeven werd ik weer opgehaald om naar Hilvarenbeek te gaan voor een theorieles over de vang. Huub van Erven was onze docent en die wist op een vlotte manier alles te vertellen over de vang, wat deze moet doen, de verschillende soorten en ook de verschillen in bediening en wat er mis kan gaan.... waardoor de vang het zou laten afweten. Het mooiste wat ik deze avond geleerd heb is "de vang knaait in het paard" wat betekend dat de vangbalk tegen het paard aanklemt waardoor de vangbalk niet kan zakken.
Als je eens een vreemd woord tegenkom kan je altijd in het Molenwoordenboek van de Hr. B.D. Poppen kijken. Hierin staan bijna 2000 begrippen, namen en termen uitgelegd. Te vinden via deze link => molenwoordenboek



De wind was ZW later W en de windsnelheid was zwak (2-3 Bft). De temperatuur was ongeveer 10 graden en het was licht tot zwaar bewolkt.
Aantal opleidingsuren: 6

Steen weer dichtleggen

Vandaag vroeg wakker en het was aangenaam weer. Dus besloot ik op de fiets te gaan. Helemaal verkeerd natuurlijk, maar dat lees je zo.
Via de Noordlangeweg, Gastelsedijk West en de Rolleweg naar Oud Gastel. Verder via Parallelweg Zuid en de Middenstraat, de fietsbrug over de A17 en aan het einde van de Opperstraat stond een bord dat de Noordhoeksestraat is afgesloten. Een tegenvaller wat betekend dat ik 2 kilometer moet omfietsen omdat ik dan via de Nieuwe weg en de Zeggeweg moet rijden. Op enig moment steek ik een viaduct over rij 800 meter en ben dan weer op dat viaduct, maar dan aan de andere kant van de spoorlijn. Da's echt belachelijk...
Daarna Zegge, de A58 over en via de Rijksweg Zuid en de Brand om na 23,3 km aan te komen bij de Heimolen.
Mooi op tijd, Toon wilde net koffie gaan zetten. Na de koffie is Toon het gras voor de laatste keer dit jaar gaan maaien en hebben Joep en ik een van de zeilen onder handen genomen, daar moest wat slijtageplekken aan verholpen worden. Noem het maar klein onderhoud. Alleen moeten de onderhoektouwen binnenkort nog vervangen worden. Deze liggen al klaar, alleen nog er aan splitsen. Daar was vandaag geen tijd voor omdat we het steenkoppel terug in elkaar wilde bouwen wat we 14 september hebben opengelegd en schoongemaakt. Maar eerst even eten, soepje erbij of koffie....
Na het eten hebben we het zeil nog terug gehangen en daarna zijn we de stenen gaan bekijken. Een stukje laten zakken, daarna zo goed mogelijk boven de taatspot geduwd en verder laten zakken door de steen rond te draaien. Dat lukte wonderbaarlijk goed, dus hebben we hem helemaal naar beneden gedraaid, de spieën op hun plek geslagen zodat de spilbalk weer vast zit, de vloer weer dicht gelegd en de steenkraan uit elkaar genomen. En ja toen was het drie uur, tijd voor koffie en de zeilen klampen, de netten op te ruimen en alles af te sluiten. Vervelend was wel dat het iets was gaan regenen.
Terug naar huis op de fiets. In het begin wat spetters, maar al gauw werd het droog. Dat omrijden van vanmorgen zat me niet lekker, dus ben ik in Zegge (of De Zeg) linksaf gegaan de Spiekestraat in en vervolgens over de (nieuwe) Nelson Mandela weg richting Oud Gastel gereden. Verder via de wegen die ik bovenaan al noemde, maar dan in omgekeerde volgorde. Dat scheelde een stuk, nu was het maar 20,1 km. Om 5 uur was ik weer thuis.



Het weer: Geen zon, maar wel veel bewolking. In het NW was de bewolking duidelijk lichter dan in ZW richting. De wind waaide vrij constant uit een ZW-W richting en de windkracht was 2,5-3 m/s wat overeenkomt met zwakke wind (2 Bft). De miezer regen die viel was inderdaad miezerig en was eigenlijk van geen enkele betekenis.
Aantal opleidingsuren: 6

Rijnlandse molendag

Vandaag was het de Rijnlandse molendag. De Rijnlandse molenstichting heeft 46 molens in eigendom die variëren in grootte van 4,60 tot 27 meter vlucht. Er waren diverse molens te bezichtigen. 

Ik was uitgenodigd door Mark Polderman die deze dag op de Zweilandermolen draaide. Molenaar Kees de Haas draaide op een andere molen zodoende was Mark hier.
Dit wipmolentje is in 1632 gebouwd en kan nog steeds de Sweilandpolder bemalen. Het schijnt zelfs zo te zijn dat de molenaar zo zijn best doet dat het gemaal, wat er naast staat, het niet zo druk heeft.


De molen is niet zo gemakkelijk bereikbaar, je kan tot de eerste boerderij rijden, daar parkeren, een bruggetje over lopen, pad volgen, weer een brug over, langs de boerderij en voor de koeienstal rechts een lange weg in. En dan na 700 meter lopen was ik bij de molen, waar Mark al stond te denken "he, die ken ik".
Op de foto hiernaast zie je de waterinlaat, deze molen heeft een vijzel om het water op te voeren. Opvoerhoogte is 1,85 meter.

Op de foto zie je de koningspil, waar de knuppelstrop rond zit, en verder de binnenzijde van de ondertoren. Wat beslist opvalt is de zware bouw van de ondertoren, midden in de molen naast de koning zie je de zware uitgevoerd schaarstijlen en de buitenzijde van de molen zit opgebouwd tegen even zwaar uitgevoerd hoekstijlen en ondermantelstijlen.

Dit is het bovenhuis, hierin vind je de bovenas en het bovenwiel, de vang en vangbalk, de pal. Maar ook de koker waar de koningspil doorheen loopt waar omheen de bovenzetel vast zit. Want ondanks dat een wipmolen kleiner is dan een standaardmolen heeft de wipmolen twee zetels.







Met een uitnodiging op zak om eens op de Blokker of Blokweerse wip te komen kijken ben ik weer terug gaan wandelen.
Er was me ook nog advies gegeven om in ieder geval bij de Lijkermolen no.2 te gaan kijken. Deze werd bewoond, maar de molen wordt nu verbouwd en is hij tijdens deze molendag opengesteld.
Onderweg passeerde ik de Vrouw Vennemolen en daar ben ik ook nog even gaan kijken. Die is weer een stuk groter dan de Zweilandermolen, maar verder wel veel overeenkomsten.
Maar de Lijkermolen is van een heel ander kaliber. Dit is een van de weinige 12-kante stenen molens ter wereld. Een heel bijzonder gebouw.

 Ik heb hem van deze kant gefotografeerd omdat ik de muur van dakpannen ook origineel vond.
Binnengekomen trof ik een puinhoop aan omdat de muren kaal waren gemaakt en alles wat er uit kon er ook uitgesloopt was. En dat was hard nodig, de balken waarop de zoldervloeren rusten waren op diverse plaatsen uit de muur gerot, de vloerplanken waren zo zacht geworden dat er ook al diverse gaten in zaten. Er moest nog asbesthoudende vloerbedekking verwijderd worden, de electrabuizen hingen her en der aan de muren en installatie dozen.
Samen met een andere bezoeker ben ik naar boven gegaan en op de zolders treffen we eenzelfde chaos aan. De twee zolders waren ingericht als slaapkamers en badkamers. Totdat we op de kapzolder aan beland waren die er werkelijk heel mooi uitzag. Ruim, maar ook erg origineel uitziend. Een forse vangbalk met kist om extra gewicht in te doen, de Vlaamse vang met 4 blokken, het kruiwerk heeft gietijzeren rollen. De molen ragde een beetje heen en weer en volgens mij kwam er een deel van het kruiwerk tegen een neut aan, die in de kuip zitten, want het knarste en knerpte dat het een lieve lust was. Op de vloer van de kapzolder waren veldkruizen aangebracht die de kruivloer met blokkelen op zijn plaats hielden.

Deze molen bezoeken was een goed advies.
Nog wat rondgereden en gekeken, er stonden nog heel wat molens te draaien. 

Geschiedenis

Er is weer een stukje geschiedenis omtrent de Heimolen ontrafeld.

Op facebook kwam ik een artikel over De Molens en Maalderijen van Westervoort op de pagina's van de Historische Kring Westervoort. Dit trok mijn aandacht en ik heb hen gevraagd of men iets wist over molenaar Theo Franken die afkomstig was uit Westervoort.
De reactie op deze vraag kwam van Henk Stevens die een boekje geschreven had over dit onderwerp en me een paar scans toestuurde.

Het boekje is getiteld De molens en maalderijen van Westervoort en bevat inderdaad informatie over molenaar Franken die daar een maalderij had en de Heimolen heeft gekocht. Dus na wat heen en weer mailen komt er een exemplaar van dit boekje in mijn bezit en ik heb toestemming om wat fragmenten te gebruiken om de geschiedenis van de Heimolen weer wat te vervolmaken.

Theorieles

Vandaag ben ik met Lucien naar Hilvarenbeek geweest waar de theorielessen van het Gilde plaats hebben. Mooi op tijd dachten we, net als een aantal anderen. Maar helaas, de deur was nog op slot. Na even wachten ging de deur toch open en konden we naar binnen.
De les zou verzorgd worden door Patrick van Kessel en hij behandelde het onderwerp, Bovenas, wielen en luiwerken. Een presentatie en uitleg over de bovenas, de koning(spil) en allerlei andere assen en spillen die in een molen liggen.
Tussendoor nog koffie en een praatje met de diverse andere molenaars (io).
Daarna passeerde wielen zoals het bovenwiel, de bonkelaar en de diverse wielen in industrie- of oliemolens de revue.

Al snel was het net na tienen en was de les afgelopen. Jan van Elteren heeft deze les voor mij afgetekend zodat dit ook is vastgelegd.

Ik zal nog eens nakijken hoeveel uren ik op welke molens gedraaid heb. Want dat wisselt nog al eens!

Praatje bij de Gemeente Rucphen

Er was even geleden een afspraak gemaakt met Joep, Toon en mij om eens bij de gemeente te komen praten over de Heimolen. De afspraak was voor vanmiddag 2 uur. Wij hadden vorige week papieren ontvangen zodat we die konden doorlezen.
Ik was ruim op tijd en heb nog een tijdje in de zon zitten wachten tot Joep aangefietst kwam. En ineens stond Toon er ook. Dus hebben wij ons gemeld en Anouk werd gebeld. Anouk is de beleidsmedewerkster die oa de molen in haar pakket heeft.

Gemeentehuis van Rucphen aan de Kozijnenhoek / Binnentuin

We werden naar een vergaderkamer gedirigeerd en kregen koffie.
Even voorstellen en uitleggen waarom iemand uit Dinteloord op een molen in Rucphen wil draaien. Nou ja, omdat het minder ver is dan de meeste mensen denken en er in de buurt van Dinteloord geen leuke molen is. De Heimolen is een honderd-vijftig jaar oude molen die tot 2000 gebruikt is om graan te malen. Daarna is hij wel gerestaureerd, maar niet aangepast om bv als restaurant te dienen of als opslagplaats. Het is gewoon een mooie molen.

Er werd door Anouk aan Joep en mij gevraagd of we resp. molenaar en molenaar in opleiding wilde worden op de Heimolen. Toon wil namelijk een stapje terug doen. Hij heeft nu de Heimolen in Rucphen, de Hoop in Sprundel en de Korenhalm in 's-Gravenpolder onder zijn beheer. Dat wordt er een minder en dat geeft hem meer ruimte om andere dingen te doen.

Tja, daar zit je dan. Wat zeg je dan.....
Laten we eerst de papieren maar eens doorlezen. Een 'molenaarscontract', een overeenkomst tussen de gemeente en de molenaars. Een 'procedure veiligheid en gezondheid' en een 'inventarisatie van risicovolle werkzaamheden'.

In het molenaarscontract is vastgelegd dat de gemeente eigenaar is van de molen en welke plichten de gemeente heeft, tevens staat er in wat er van de molenaars verwacht wordt.
De gemeente zorgt voor een veilige werkomgeving, voor het onderhoud en betaalt allerlei kosten die er bij komen kijken.
De molenaars laten de molen regelmatig draaien en zorgen voor veiligheid voor de molen, de bezoekers en voor zichzelf.
In de andere twee stukken worden gevaren aangegeven en wat er aan gedaan is of aan gedaan kan worden om hiermee op een verantwoorde manier om te gaan. Zo wordt er beschreven wat er gedaan wordt bij gevaarlijke draaiende delen of dat de kruipalen jaarlijks worden gecontroleerd door de gemeente.

Na ruim twee uur was alles doorgelezen en besproken. Want wij hadden natuurlijk best wat vragen en opmerkingen. Over het afzetten van het gebied waarin het gevlucht draait, dit doen wij met paaltjes en netten, maar in de procedure wordt over rood-witte kunststof ketting of vlaggenlijnen. Of over het vergrendelen van deuren als er gedraaid wordt. Er stond ook in dat jongeren geen werkzaamheden mochten uitvoeren op molen De Hoop. Dat zijn van die dingen die aangepast kunnen worden.

Daarna gaat dit naar de gemeenteraad en kunnen wij daarna aangesteld worden.
Wordt vervolgd.

Op de terugweg werd ik verrast door een nieuw aangelegde weg tussen de rotonde in de Kozijnenhoek en de Bernardstraat. Deze maakt deel uit van de route om Sprundel en Rucphen heen.

Weinig wind maar toch draaien....

Enkele dagen geleden met Niek van Eekelen gebeld en hij was vandaag op de standaardmolen.

Dus naar Roosendaal, het is mooi weer dus wat wil je nog meer.

Niek en Jesse waren al aanwezig en we kregen vandaag een paar opdrachten. De molen moest geveegd en spinrag-vrij gemaakt worden en de zakken gebroken mais moesten naar beneden.
En als derde, na het geslaagde examen van Joep moet er gewerkt worden om mij te laten slagen.

Dat betekende dat ik de molen moest opzeilen met alles wat er bij hoort.
Dus eerst de windrichting bepaald, dat betekent een beetje kruien want de windrichting is ZO terwijl de molen op het ZW stond.
Dus de kruiketting, het spaakkettinkje en de bezetketting te voorschijn gehaald en op de juiste plaatsen vastgezet. De kruiketting licht om de munnik en het spaakkettinkje komt aan een kandelaar vast te zitten. De bezetketting wordt aan een paar kruipalen vast gemaakt.
Daarna zijn we de roeketting en de bliksemafleider gaan losmaken. Zo is de molen klaar om gekruid te worden. Het was niet zo ver dus ik was al snel klaar, dacht ik. Maar hij moest wat verder. Dus nog een paar slagen verder gedraaid.
Daarna konden we naar binnen. De steen uitlichten (waardoor de beide stenen niet meer op elkaar liggen) en uit hun werk zetten. Dat doe je door het steenrondsel uit de kammen (houten tanden)
te halen. De molen drijft de loper (bovenste steen) niet meer aan.
Daarna heb ik de pal uit de kammen getrokken en de kneppel losgemaakt. Niek heeft het halslager en penlager gesmeerd. Als laatste het vangtouw naar buiten gewerkt.
Daarna konden we weer naar buiten om het echte opzeilen te beginnen. Het eerste zeil, van end 3, uitgerold en geprobeerd om de litsen (lussen aan het zeil) om de kikkers (soort haken)te gooien. Maar datl ukte niet. Dus naar boven geklommen om ze vast te zetten. Daarna het rechter onderhoektouw vast gemaakt en het zeil helemaal uitgerold. De zwichtlijnen vastgezet en daarna het linker onderhoektouw vastgeknoopt. Als laatste handeling het windbord in het end geplaatst. De vang kon nu gelicht worden. Nadat Jesse het gevlucht een duwtje had gegeven liet ik het gevlucht over de kop draaien zodat end 1 beneden stond. Dit doen we omdat alle windborden uit de enden zijn en als je end voor end doet is de ene kant na twee maal opzeilen te zwaar en draait hij niet lekker verder.

Bij de enden 1, 2 en 4 dezelfde handelingen uitgevoerd.

De molen stond nu klaar. Niek en Jesse hadden ondertussen de rood-witte veiligheidskettingen weggehangen zodat we veilig konden gaan draaien.


Foto gemaakt door Jesse




De zakken die boven stonden zijn we daarna naar beneden gaan luien. Door middel van het luiwerk, een takelmechanisme in de molen, kunnen de zakken op windkracht worden opgehesen of ze met de hand laten zakken. We hadden 18 zakken boven staan. Deze kunnen we met twee gelijk naar beneden laten zakken. Netjes onder de molen weggezet.

Foto gemaakt door Jesse

De volgende opdracht was vegen, met een schuin oog kijkend hoe de molen draaide, want dat moet steeds  in de gaten gehouden worden. Net als hoe het weer zich ontwikkeld. Nou dat weer ging prima, het bleef zonnig en de wind was redelijk stabiel, 3 Bft.

Na enkele uren besloten we de boel weer te gaan opruimen. Omdat end 3 beneden stond moest nu end 4 beneden komen te staan. Dus dan moet je bij end 1 beginnen met afzeilen.
Dus de vang er op en stilgezet. Zeil losgemaakt en opgerold, daarna met een mooie zwaai om de wiek achter de zeilklamp gegooid. Het Oud-Hollandse gevlucht zoals deze molen heeft heeft twee zeilklampen achter het hekwerk. Daar licht het zeil achter en wordt dan door het hekwerk gehaald en vastgezet. Vang lichten en volgende end.
Ook dit weer bij alle enden, alleen mocht het nu in volgorde omdat de windborden, op een na, er in blijven zitten. Alleen de laatste gat er uit.
Daarna binnen de pal losgemaakt zodat deze tussen de kammen valt. De steen weer in zijn werk gezet door het steenrondsel weer in de kammen te laten vallen. De kneppel aangetrokken zodat de vang vastzit en het vangtouw naar binnen gehaald. Daarna de steen bijgehouden (dan liggen ze weer op elkaar).
Buiten verder met het opruimen van de krui- en spaakketting. De bezetketting en de roeketting worden strak gezet en op slot gedaan. Ook de bliksemafleiderkabel wordt vastgezet.
De roodwitte kettingen waren al opgeruimd.

Na het sluiten van de deuren waren we klaar. En ik tevreden, het was allemaal vrij goed verlopen.


Morgen bij de gemeente Rucphen gaan kijken.... Joep Lindner en ik hebben daar een afspraak.




De windkracht was matig (3 Bft) in ZW richting en de temperatuur was 23 - 24 graden.
Aantal opleidingsuren: 3,5 uur 

Vandaag twee molens!

Afgelopen week met Toon gebeld of hij vandaag op de Heimolen zou zijn. En dat was hij, dus ik ook. Netjes om tien uur aan komen rijden, Toon was er denk ik ook net.
Er werd voor vandaag harde wind tot storm in het noorden voorspeld. Dus dat is geen goed voorteken. Met de fokwieken zoals de Heimolen heeft kan je zelfs zonder zeilen niet draaien.

Zoals je op de foto kunt zien zijn die fokken, de witte vlakken naast de wieken, best grote oppervlakken en die vangen dus ook behoorlijk veel wind. Bij weinig wind een voordeel tov het Oud-Hollands wieksysteem, maar bij veel wind werkt het tegen je.
Dit wieksysteem is in de jaren 30-40 van de vorige eeuw ontwikkeld door ir. P.L. Fauël om het rendement van de molens te verbeteren. Het bestaat uit houten blokken, kluften genaamd, die tegen de roede zijn bevestigd. De kluft heeft een boogvormige achterkant en daar zitten de latten die de fok vormen tegen aan geschroefd.

Dus er kon vandaag niet gedraaid worden. 

Dan maar wat rondneuzen, opruimen in de kap. Owee, het zat daar vol met van die kleine vliegetjes. Dus met bezem en handveger te keer gegaan om het een beetje op te ruimen. Veel helpen zal het niet, want die dingen ontstaan sneller dan dat we ze kunnen opruimen.

Etenstijd, dus de boterhammen uitgepakt en cap-a-soup warm gemaakt. Tijdens het eten kwam Lucien van Loon langs. Lucien is leerling-molenaar op de Assemburg en had van de week gevraagd of hij langs mocht komen. Toon had laten weten dat het goed was.
Maar Toon moest vanmiddag op de Hoop in Sprundel gaan malen want de bakker in Rucphen zat op 150 kg meel te wachten. Dus er werd afgesproken dat Lucien en ik op de Heimolen zouden blijven zodat ik hem de molen kon laten zien en uitleggen wat een en ander is. Daarna gaan wij ook naar de Hoop. Zo gezegd zo gedaan. Toon weg en wij naar buiten om het gevlucht te bekijken. Omdat Lucien nog maar enkele weken op molens meeloopt is alles eigenlijk nieuw voor hem. Dus uitleg over de binnenroede, buitenroede, fokken, heklatten, bezaan, zwichtstok en de door de as heen lopende zwichtstang, de spin  en alles wat er bij komt kijken. Daarna naar binnen om bovenin de kap te beginnen.
Daar zagen we het mechanisme waarmee de remkleppen van de fokken bediend worden. Maar ook de keerkuip, het kruiwerk, de kruivloer, de overring, de vang met vangbalk en de koningsas.
Een zolder lager is het luiwerk te zien, maar ook een silootje en de bovenkant van de Jacobsladder. Weer een verdieping lager komen we bij de stenen en konden we de openliggende steen bekijken.
Uiteindelijk belanden we weer op de maalzolder. Waar we het lichtwerk konden bekijken.

Na het sluiten van deuren, ramen en luiken en het doven van het licht zijn we naar Sprundel gereden.
Daar waren Wim en Toon druk doende en op mijn vraag waarom de molen stilstond kreeg ik als antwoord dat er iets verkeerd was gegaan. De steen was 'volgelopen' waarmee bedoeld werd dat de kerven waren volgesmeerd met tarwe of meel. De steen stopt dan met malen. Dus gingen ze met de andere steen malen. Aan Toon gevraagd of ik samen met Lucien even naar de kap kon. Dat was goed, de molen stond toch nog even stil.
Nadat ze weer waren gaan malen was de 150 kg volkorenmeel snel gemaakt. De molen liep behoorlijk door. Lucien verwonderde zich over de snelheid waarmee hij draaide. Ik schat tussen de 30 en 70 enden per minuut, de windkracht was namelijk behoorlijk wisselend. Soms liep hij als een malle en soms stond hij bijna stil. Nadat het graan gemalen was heeft de molen nog een tijdje 'voor de prins' gedraaid.
De buil werd aangezet en van het volkorenmeel werd 75 kg bloem gemaakt en dan blijft er ook nog gries (griesmeel) en zemelen over.
De boel netjes opgezakt en voorzien van labels. Daarna zijn we naar huis gegaan. 


De windkracht was krachtig (6 Bft) afnemend naar matig (4 Bft) en de temperatuur was 13-14 graden.
Aantal opleidingsuren op beide molens: 6 uur 

Molen de Hoop in Sprundel

De straat ligt weer dicht op de driesprong Sint Janstraat/Molenbaan dus de Hoop is weer goed bereikbaar. Zodoende was ik er mooi op tijd.

Wim en ik zijn de molen gaan klaar zetten voor een dagje draaien. Dat betekent dus een rondje lekenpen en pal, smeren van de lagers, roe en bezetkettingen los. Daarna de molen in de juiste richting tov de wind kruien en het zeil uitrollen, vastleggen, vang er af zodat het volgende eind voor komt. Weer zeilen uitrollen en vastleggen net zo lang tot ze alle vier gedaan zijn.
Toon had ondertussen de veiligheidsnetten weggezet en we konden los. Windkracht en richting waren NO 2 dus erg hard ging het niet, maar er zat beweging in.

Tijd voor koffie met een speculaasje en natuurlijke de (sterke) verhalen.

Na de koffie zijn we wat aan het opruimen geweest. De Hoop is een redelijk smalle molen, dus binnenin is er niet zo heel veel ruimte. Zodoende liggen spullen gauw in de weg en met de pletter en buil op de maalzolder staat die al redelijk vol.
De steenzolder is met twee koppels stenen, een koppel 16der en een koppel 17der, en wat zakken graan ook vol. Op de Luizolder is het luiwerk aanwezig en samen met de trap naar boven en het trapgat van de trap van beneden vandaan is er daar ook niet veel ruimte.
Dus hebben we de pletter nog iets verder naar de kant kunnen zetten. Ook wat zakken, zowel lege als halfvolle zakken opgestapeld en ook wat kleine spullen weggelegd. Het zag er al weer wat beter uit.

Na de middag nog wat naar de wolken gekeken en hoe de wind zich gedraagt. De wolken trekken soms in een andere richting dan de wind waait. Door de luchtstromen in hogere luchtlagen kan dat gebeuren. Maar volgens Toon betekent dat dat de wind later gaat draaien. Dat kan nog dezelfde dag zijn, maar het kan ook later gebeuren.

Na het afzeilen en de lekenpen, pal, kettingen en hangsloten konden we weer naar huis


De wind was NO kracht 2 en het was 's morgens mistig maar die trok in de loop van de ochtend op. Daarna was het licht bewolkt
Aantal opleidingsuren 5 

Steen openleggen

Vanmorgen mooi op tijd weggereden, maar na een paar kilometer kwam ik er achter dat ik mijn buiten-werkjas vergeten was. Dus toch maar even terug want het was met een graad of 11 niet al te warm. Dus was ik net na tienen bij de Heimolen.
De molen klaarzetten om te gaan draaien. Maar draaien zat er niet in. Het was gaan regenen en dat zou het gedurende de dag blijven doen. Later zag ik dat er ruim 50 mm gevallen was.
Dus maar een beker koffie gedronken en wat rondgeneusd in de molen. Een voorbijganger sprak ons nog aan en daar hebben we nog even mee staan praten.
En het werd etenstijd. Dus cup-a-soup en een boterham. Tijdens het eten hadden we het over de stenen en Toon vroeg of ik de oostelijke steen al eens open had gelegd. Mijn antwoord was "nee".

Na de middag de molen hebben we de molen weer aan de ketting gelegd. Daarna zijn we de molen in orde gaan maken om de steen te lichten.

Eerst wordt de kaar verwijderd, kuipdeksels en daarna de kaarbomen, stofbord en de schuddebak. Nu is de kuip vrij zodat de vier delen daarvan ook verwijderd kunnen worden. De steen ligt nu vrij.
Dan kan het staakijzer uit de neut gehaald worden en de wiggen van de spilbalk losgemaakt worden zodat deze balk van zijn plek kan want deze ruimte hebben we nodig zodat de steenschijf omhoog kan. Met een takel zijn we het staakijzer op gaan takelen. Met wat passen en meten lukte het om het staakijzer hoog genoeg te krijgen.
Daarna konden we hem op een balk laten zakken zodat hij schuin komt te hangen en het staakijzer wegdraait boven de steen.

De steenkraan moest verzet worden en dat is een lomp stuk eikenhout wat met twee man maar net hanteerbaar is. Maar ook dat is zonder ongevallen gelukt.
De spindel in de kraan en de kraanbeugels er aan. De pennen in de steen en draaien maar. Langzaam gaat de steen omhoog. Als de stenen enigszins van elkaar zijn kan je met de steen gaan draaien, dit gaat stukken gemakkelijker als met de sleutel als je de steen maar rustig in beweging houdt.
Zo draaien we verder tot de loper ruim boven de ligger hangt en kunnen we de loper opzij draaien.
De ligger ziet er netjes uit, alleen zitten er wat meelresten op en er zitten ook meelwormen op. We hebben alles met handveger en blik opgeveegd en verwijderd.
Door alle werkzaamheden was het vier uur geworden en besloten we de loper weer terug te leggen met een paar balkjes er tussen zodat de stenen open bleven liggen.

Tja, naar huis gaan....
Dat zat er niet in. Toon reed weg en ik wilde starten. En daar bleef het bij. In de stromende regen stond ik met een motor die niet wilde starten. Dus maar even met Pieter gebeld. Die kwam, dus kon ik in ieder geval in een droge auto zitten. Na overleg besloten we om een sleutel van de molen te regelen en mijn motor voor de nacht binnen te zetten. Karin, mijn vrouw, is me later op komen halen. Accu mee naar huis genomen om op te laden. Morgen een nieuwe poging.




De wind was vandaag ZW kracht 4 Bft en de temperatuur was met 13 graden niet aangenaam
Het heeft vrijwel de hele dag geregend.
Aantal opleidingsuren: 6

Op bezoek bij de buurmolen

Omdat ik a.s. donderdag geen tijd heb ben ik vandaag naar molen de Hoop in Sprundel gegaan. Toon draait er dan samen met Wim. En doordat ik dan weer eens een andere molen kan bekijken is dat ook wel leerzaam.

Dus op de motor gestapt en via Oudenbosch en Etten-Leur naar Sprundel gereden. Via de Schuurkerkstraat en de Sint Janstraat kan ik dan de Molenbaan in rijden en het Molenerf is daar weer een zijstraat van. Helaas liep het anders, want op de afslag Molenbaan is de Sint Janstraat geheel afgesloten en opgebroken. Grote hekken en een diep gat. Daar kon ik echt niet door.
Dus omgedraaid en een stukje terug gereden, maar wat nu.... De Omgangstraat in, deze loopt achter de molen langs en komt in de Vorenseindseweg weer uit. Dan ben je aan de andere kant van Sprundel en wie weet.
Door de Omgangstraat rijdend zie ik in het weiland achter de molen en molenbaan stalen rijplaten liggen. En via die rijplaten kan ik er dus komen. Maar waar begint de metalen weg....
Van de Vorenseindseweg via de Sint Janstraat kon ik tot de Hertogstraat rijden en die rechtsaf in. Een heel eind in gereden, maar dat leidde niet tot het resultaat waar ik op hoopte, terug en een paar zijstraatje in. Ook dat werkte niet. Een man die kranten of folders aan het bezorgen was gevraagd, mar die kon dit vraagstuk ook niet oplossen, dus weer verder. Op enig moment stond ik voor een hek waarachter de begraafplaats lag, daar even opgelopen. Achter een rij bomen zie ik de rijplaten weer liggen.... tja dus nog niet goed. Terug naar de motor en via de Zuivelstraat naar de Sint Janstraat waar ik gewoon domweg verder ben gereden naar de opgebroken plek toe. En dan zie je ineens net voor de bouwhekken een poort naast een boerderij openstaan. Daar moest ik in, over het erf van de boerderij. door het weiland (over de platen) en dan kom je aan de andere kant de molenbaan in. Opgelost.
Maar zodoende was ik wel een kwartier later daar.

Toon en Wim waren al aan het werk. Toon was de laatste hand aan het leggen aan de pletter en Wim was met het opzeilen bezig. Dus ik heb Wim nog een handje geholpen.
Daarna was het tijd voor koffie. Dus een praatje over de afgelopen week, de komende week en natuurlijk het weer.
Daarna zijn we naar de maalzolder gegaan waar de pletter staat opgesteld. Zo'n pletter bestaat uit twee gekartelde rollen die door veerdruk tegen elkaar worden gedrukt. Deze rollen worden aangedreven en als ze gaan draaien kunnen ze granen pletten zodat je bv havermout of muesli kunt maken. Deze machine stond ergens weg te roesten en de Stichting heeft deze overgenomen en opgeknapt. Hij is helemaal uit elkaar geweest en schoongemaakt, van een nieuwe aandrijfriem voorzien, hier en daar wat rubber flappen tegen het wegspringen van graankorrels ed. Er was al een WandContactDoos op de muur bevestigd en Toon kon laten zien hoe hij werkte. Dus een flinke schep graankorrels gehaald, volgens mij spelt, en in de kaar gegoten. De machine aangezet en onder een luid geraas en een soort gekraak van de korrels kwam er even later inderdaad een soort muesli uit. Het stuk antiek werkte perfect.
We hebben de machine nog op de juiste plaats geschoven met behulp van een kelderwind en een kettingtakel....

Etenstijd, dus weer naar beneden en onze boterhammen opgegeten. Regelmatig even buiten kijken, maar de wind was nogal variabel in kracht. Soms draaide de molen mooi om even later tot stilstand te komen.En dat ging zo de hele dag door.

Na de middag zijn we nog wat op gaan ruimen en andere kleine karweitjes gaan doen. Na een uurtje kwam de molen geheel tot stilstand en zijn we maar gaan afzeilen, de kettingen vastleggen en de zaken als pal en kneppel goed gaan zetten.

Wim en ik hebben boven in de kap nog een stel lastige en eenvoudigere vragen beantwoord die Toon ons voorlegde. Bv over problemen die met het afstellen van de vang te maken hebben. Als de vang bovenaan sleept wat doe je dan, de vang loop bij een buikstuk aan hoe los je dit op, maar ook waar dient deze balk voor, wat voor kruiwerk is dit, is de kuip gemaakt van dik of dun hout, uit welke delen bestaat het bovenwiel en welke houtsoorten worden er gebruikt en waarom.....
Je bent met zulke vragen en antwoorden die ook weer vragen oproepen zo een uurtje verder en al gauw was het tegen vieren.


De wind was Z-ZW 1-2 Bft en 20 graden Celsius en de zon scheen af en toe tussen de wolken door.
Aantal opleidingsuren: 6